HASAN HÜKMÎ
(حسن حكمي)
(ö. 1048/1638’den sonra)
Osmanlı reîsülküttâbı, münşî.
Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Oldukça genç bir yaşta Dîvân-ı Hümâyun kâtipleri zümresine dahil olduğu ve kırk yıldan fazla burada görev yaptığı bilinmektedir. Hükmî lakabının hüküm yazmadaki kabiliyetinden gelmiş olması muhtemeldir.
1006 (1597-98) yılında divanın kırk kıdemli kâtibinden biri olan Hasan Hükmî, aynı zamanda Vezîriâzam Hadım Hasan Paşa’nın tezkireciliğini de yapmaktaydı. 1604-1605’te reîsülküttâb makamına vekâlet etti; hemen ardından 1606’da önce reîsülküttâblığa, birkaç ay sonra da nişancılığa getirildi. 1614 yılında tekrar reîsülküttâblığa yükseltildi. 1618’de nişancı, 1621’de yeniden reîsülküttâb oldu. Bu dönemde reîsülküttâblık görevi nişancılığa göre giderek önem kazanmaya başlamıştı. Hasan Hükmî’nin meslek hayatı bu değişikliği gözler önüne seren bir örnektir. Hükmî sonraki yıllarda çeşitli kitâbet görevlerinde bulundu; 1638’de sipahi mukabelecisi iken son defa reîsülküttâblığa getirildi. Ölüm tarihi kesin olarak bilinmemektedir.
Hasan Hükmî, XVII. yüzyılın ilk yarısının meşhur Osmanlı münşîlerinden biri sayılır. 1601’de divan kâtipliğini sürdürürken aynı zamanda bir önceki şehnâmeci olan Lokman’ın ricasıyla Tâlikîzâde Mehmed Subhi’nin yerine şehnâmeci tayin edildi. Bu göreve tayiniyle ilgili Cemâziyelâhir 1010 (Aralık 1601) tarihli hükmün sûreti Âyîne-i Zurefâ’da verilmiştir (s. 41-43). Hükmî, Cigalazâde Sinan Paşa’nın 1604-1605 İran seferine şehnâmeci olarak katılmışsa da gerek bu olaylar gerekse başka konular hakkında herhangi bir şehnâme veya inşâ eseri meydana getirmemiştir. İnşâsına dair birkaç örneğe münşeat mecmualarında rastlanmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
BA, KK, nr. 7530; Selânikî, Târih (İpşirli), II, 739; Sarı Abdullah, Düstûrü’l-inşâ, İÜ Ktp., TY, nr. 3110, vr. 280b-282a; Resmî Ahmed Efendi, Sefînetü’r-rüesâ, İstanbul 1269, s. 28-30; Cemâleddin, Osmanlı Tarih ve Müverrihleri: Âyîne-i Zurefâ, İstanbul 1314, s. 40-43; Babinger (Üçok), s. 185-186; Necib Âsım, “Osmanlı Tarihnüvisleri ve Müverrihleri: Şehnâmeciler”, TOEM, I (1911), s. 434-435; Christine Woodhead, “An Experiment in Official Historiography: the Post of Şehnameci in the Ottoman Empire, c. 1555-1605”, WZKM, LXXV (1983), s. 176-178; Feridun M. Emecen, “Ali’nin ‘Ayn’ı: XVII. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Bürokrasisinde Kâtib Rumuzları”, TD, XXXV (1994), s. 140.
Chrıstıne Woodhead