HÂRİSÎ, Mahmûd b. Ubeydullah
(محمود بن عبيد الله الحارثي)
Ebü’l-Kāsım (Ebü’l-Mehâmid) Alâüddîn Mahmûd b. Ubeydillâh b. Sâid el-Hârisî (ö. 606/1209)
Hanefî fakihi.
Zilhicce 531’de (Eylül 1137) Serahs’ta doğdu ve orada yetişti. Doğum tarihi 541 (1147) olarak da kaydedilmektedir. Mervli olması sebebiyle Mervezî ve Belh civarındaki Tâykân’a nisbetle Tâykânî nisbeleriyle de anılır. Babası, amcaları Muhammed ve Ubeydullah b. Sâid ile Abdülazîz b. Osman en-Nesefî’den ders aldı. Ayrıca Abdülkerîm b. Muhammed es-Sem‘ânî, Nasr b. Seyyâr es-Sâidî, Mes‘ûd b. Muhammed el-Mes‘ûdî, Ebû Muhammed Fazl b. Muhammed ez-Zeyyâdî gibi âlimlerden hadis dinledi. Kendisinden İbnü’d-Dübeysî ve İbnü’n-Neccâr el-Bağdâdî gibi âlimler rivayette bulundular. Özellikle fıkıh ilminde derinleşerek devrinin önemli Hanefî hukukçularından biri oldu. Hilâf ilmi ve mezhebindeki görüşlere vukufundan dolayı “şeyhülislâm” lakabıyla tanındı. 605 (1209) yılında hac için gittiği Mekke ve Medine’de, dönüşte bir müddet kaldığı Bağdat ile daha sonra yerleştiği Merv’de ders verdi. 19 Rebîülevvel 606 (21 Eylül 1209) tarihinde Merv’de vefat etti.
Hepsi de fürû-i fıkıhla ilgili olan eserlerinden sadece, Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin el-CâmiǾu’l-kebîr’inin Ahmed b. Ebü’l-Müeyyed el-Mahmûdî en-Nesefî tarafından kaleme alınmış manzum şeklinin şerhi olan Tefhîmü’t-taĥrîr li-nažmi’l-CâmiǾi’l-kebîr adlı kitabı günümüze ulaşmıştır (Süleymaniye Ktp., Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 306; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Fıkhu Hanefî, nr. 95). Kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: el-ǾAvn fi’l-fıķh, Ħulâśatü’n-nihâye fî fevâǿidi’l-Hidâye, el-ǾUdde ve el-Fetâvâ.
BİBLİYOGRAFYA:
Münzirî, et-Tekmile, II, 175; Zehebî, Târîħu’l-İslâm: sene 601-610, s. 219; Kureşî, el-Cevâhirü’l-muđıyye, III, 444; Keşfü’ž-žunûn, I, 570; II, 1130, 1180, 2039; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 209; Brockelmann, GAL, I, 179; Suppl., I, 290; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 404; Ziriklî, el-AǾlâm, VIII, 54; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XII, 178-179; Sezgin, GAS, I, 426.
Mehmet Erdoğan