HAMÎD KALENDER
(حميد قلندر)
Hamîdüddîn b. Tâciddîn Kalender ed-Dihlevî (ö. 761/1360 [?])
Çiştiyye tarikatına mensup mutasavvıf-şair.
Halacîler’in (1290-1320) son döneminde Delhi civarındaki Kîlûgari’de doğdu. İlk dinî bilgileri, Çiştiyye tarikatı şeyhlerinden Nizâmeddin Evliyâ’nın müridi olan babası Mevlânâ Tâceddin’den aldı. Küçük yaştan itibaren babasıyla birlikte Nizâmeddin Evliyâ’nın sohbetlerine katıldı. Tuğluklu Sultanı II. Muhammed’in emriyle müslüman aileler Delhi’den Devletâbâd’a gönderilince Hamîd Kalender de oraya gitmek zorunda kaldı (1327). Devletâbâd’da bulunduğu sırada şeyhin halifelerinden Burhâneddîn-i Garîb’in sohbetlerine devam etti ve meclisinde dinlediği sözleri yazdı. 753’te (1352) Delhi’ye dönen Hamîd Kalender, ertesi yıl Nizâmeddin Evliyâ’nın halifesi Çırâğ-ı Dehlî’nin sohbetlerine devam etmeye başladı. Burada şeyhin sözlerinden (melfûzât) derlediği Ħayrü’l-mecâlis adlı eserini kaleme aldı.
Kaynaklarda Çırâğ-ı Dehlî’nin Hamîd Kalender’e, “Sen bir ârifsin; sana nasıl kalender diyebilirim” dediği, onun da babasına şeyhi Nizâmeddin Evliyâ’nın aynı şekilde hitap ettiğini söylediği, bu olaydan sonra Kalenderîler gibi yaşamaya başladığı rivayet edilir. Ölümüne kadar (ö. 757/1356) Çırâğ-ı Dehlî’ye hizmet ettiği ve sözlerini derlediği bilinen Hamîd Kalender’in bundan sonraki hayatı hakkında bilgi yoktur. Hamîd Kalender’in ev edinmediği, evlenmediği ve bir kalenderî gibi yaşadığı da bilinmektedir. Çiştî şeyhlerinden Gîsûdırâz, Hamîd Kalender ve taraftarlarını gerçek anlamda sûfî kabul etmez. Hamîd Kalender’in tek eseri olan menâkıbnâme tarzındaki Ħayrü’l-mecâlis sade bir ifade ile kaleme alınmış olup 1354-1359 yılları arasında yazılmıştır. Çiştiyye mensuplarının büyük ilgi gösterdikleri eser Hâliķ Ahmed Nizâmî tarafından neşredilmiştir (Aligarh 1960). Onun günümüze kadar gelmeyen bir divanından Tuğluklu Hükümdarı Fîrûz Şah Tuğluk için yazdığı birkaç kaside MecmûǾa-i Leŧâǿif ve’s-sefîne adlı bir eser içinde zamanımıza ulaşmıştır (EI² [İng.], Suppl., s. 352).
BİBLİYOGRAFYA:
Hamîd Kalender, Ħayrü’l-mecâlis (nşr. Hâliķ Ahmed Nizâmî), Aligarh 1960, nâşirin önsözü; Seyyid Muhammed Ekber Hüseynî, CevâmiǾu’l-kelim (nşr. M. H. Sıddîkī), Kanpûr 1356; Abdülhak ed-Dihlevî, Aħbârü’l-aħyâr (trc. Subhân Mahmûd - Muhammed Fâzıl), Delhi 1994, s. 234-244; Rahmân Ali, Teźkire-i ǾUlemâ-i Hind, Karaçi 1961, s. 171; Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-ħavâŧır, II, 35; Ahmed Münzevî, Fihrist-i Kitâbħâne-i Nüsħahâ-yi Ħaŧŧî-yi Genc-i Baĥş, İslâmâbâd 1970, II, 609; Gulâm Ali Âryâ, Ŧarîķa-i Çiştiyye der Hind ü Pâkistân, Tahran 1365, s. 136, 137; B. B. Lawrence, “An Overview of Sufi Literature in the Sultanate Period (1206-1526 A.D.)”, Khuda Bakhsh Lectures Indian and Islamic, Patna 1993, I, 486, 488, 490, 492; I. H. Siddiqui, “Ĥamīd Ķalandar”, EI² Suppl. (İng.), s. 352.
Tahsin Yazıcı