HACİÇ, Osman Nuri
(ö. 1869-1937)
Boşnak asıllı âlim, hukukçu ve devlet adamı.
28 Haziran 1869’da Mostar’da doğdu. Bu şehrin tanınmış ailelerinden birine mensuptur. İlk ve orta öğrenimini burada tamamladı. Daha sonra Saraybosna’daki Şeriat Kadılık Okulu’nu (Šeriatsko-Sudačka Škola) bitirdi; 1889’da Zagreb Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu. Bir süre Viyana’da kaldı. Bosna-Hersek’e döndükten sonra Mostar ve Saraybosna mahkemelerinde memuriyete başladı; ayrıca o dönemin hükümetinde hukuk müşavirliği görevini üstlendi. Şeriat Kadılık Okulu’nda hocalık ve 1912-1914 yılları arasında müdürlük yaptı. I. Dünya Savaşı’nın ardından kurulan Yugoslavya Krallığı’nın başşehri Belgrad’da İçişleri Bakanlığı müsteşarlığı görevinde bulundu. 1924’te emekliye ayrılan Haciç, hayatının son günlerinde Yugoslavya Krallığı Devlet Şûrası üyeliğine seçildi ve bu görevde iken 23 Aralık 1937’de Belgrad’da vefat etti (Emin, III/42, s. 8).
XIX ve XX. yüzyıllarda Avrupa ülkelerinde eğitim görmüş Boşnak aydınlarının en başarılılarından sayılan Haciç, Bosna-Hersek’e döndükten sonra eğitim, din, siyaset ve kültür sahalarında etkili faaliyetlerde bulundu. Özellikle 1889’dan itibaren İvan Miliçeviç ile beraber “Osman-Aziz” imzasıyla yazdıkları hikâye ve romanlarla şöhret kazanmıştır. Bir yandan yüksek okullarda görev yapan Haciç öte yandan hukukçuluk mesleğini sürdürmüştür. 1900 yılı baharında neşredilmeye başlanan ve Bosna-Hersek’teki müslüman halkın edebiyatına ağırlık veren Behar dergisinin kurucularından biri olarak dönemin aydınlarını bu dergi etrafında toplamaya çalışmıştır. Boşnakça’dan başka Türkçe, Fransızca, Arapça ve Rusça’ya da vâkıf olan Haciç’in eserlerinde seçtiği konulara bakılırsa onun, toplumu yaşadığı dönemin kültürel değerlerine bağlı kalarak geliştirmek amacını taşıdığı anlaşılır.
Eserleri. Haciç’in kendi imzasıyla neşredilen başlıca eserleri şunlardır: 1. Muslimansko Pitanje u Bosni i Hercegovini (Bosna Hersek’te müslüman sorunu [Zagreb 1892]). 2. Islam i Kultura (İslâm ve kültür [Zagreb 1894]). 3. Ago }arić (Zagreb 1894). 4. Pogibija i Osveta Smail Age Čengića (İsmâil Ağa Çengiç’in öldürülmesi ve intikamı [Zagreb 1895]). 5. Muslimanska Vjersko-Prosvjetna Autonomija u Bosni i Hercegovini i Pitanje Carigradskog Halifata (Bosna-Hersek’te müslümanların din ve eğitim özerkliği ve İstanbul hilâfeti sorunu [Sarajevo 1925]). 6. Muhamed a.s. i Kur’an-Kulturna Istorija Islama (Muhammed ve Kur’an-İslâm kültür tarihi [Beograd 1931; Sarajevo 1968; Zagreb 1987]). Balkanlar’daki müslüman aydınlar tarafından takdir edilip benimsenmiş bir eserdir. Kitabın ikinci baskısının bazı tashihler yapılarak Yugoslavya Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından gerçekleştirilmesi müellifin görüşlerinin bu kuruluş tarafından benimsendiğini gösterir (N. Š., I [1982], s. 233).
İvan Miliçeviç ile beraber yazdıkları başlıca hikâye ve romanlar da şunlardır: 1. Pripovijesti iz Bosanskog ^ivota (Bosna hayatından hikâyeler [Zagreb 1895]). 2. Na Pragu Novog Doba (Yeni dönemin eşiğinde [Sarajevo 1980]). 3. Pripovjesti (Hikâyeler [Sarajevo 1980]).
4. Bez Nade (Ümitsiz [Mostar 1895]). 5. Bez Svrhe (Gayesiz [Mostar 1896]). Son iki eserde Osmanlı dönemi medrese hayatı anlatılmaktadır.
Behar, Glas Hercegovine, Nada, Prosvjeta, Vijenac, Dom i Svijet ve Gajret gibi dergilerde çok sayıda makale ve hikâyesi yayımlanan Haciç’in (Mustafa Ćeman, s. 514, 572) ayrıca Narodna Enciklopedija’da çeşitli maddeleri bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Osman Nuri Hadήi—, Muhamed a.s. i Kur’an-Kulturna Istorija Islama, Sarajevo 1968, s. 9-10; Bašagi— Safvetbeg, “Pogibija Smailage Čengića”, Mearif-Muhamedanski Kalendar za God. 1312 (haz. Osman-Aziz), Sarajevo 1894-95, s. 65-66; Muhsin Rizvi—, Knjiήevni ^ivot Bosne i Hercegovine Izmedju Dva Svetska Rata, Sarajevo 1980, tür.yer.; N. Š., “Muhamed a.s. i Kur’an”, Zbornik Radona Islamskog Teološkog Fakulteta u Sarajevu, I, Sarajevo 1982, s. 233-234; Ibrahim Kemura, Uloga Gajreta u Društvenom ήivotu Muslimana Bosne i Hercegovine: 1903-1941, Sarajevo 1986, s. 23; Mustafa Ćeman, Bibliografya Bošnjačke Knjiήevnosti, Zagreb 1994, s. 514, 572; Emin, “Umro Osman Nuri Hadήić”, Muslimanska Svijest, III/42, Sarajevo 1938, s. 8; K. Krajšumovi—, “Osman Nuri Hadήić”, Politika, Beograd 23.04.1938, s. 6; I. K—., “Hadήić, Osman Nuri”, Enciklopedija Jugoslavije, Zagreb 1958, III, 650; Munib Maglajli—, “Osman Nuri Hadήić”, Opća Enciklopedija, Zagreb 1977, III, 327.
Enes Pelidija