GULÂMÜ’l-HALLÂL
غلام الخلّال
Ebû Bekr Abdülazîz b. Ca‘fer b. Ahmed el-Bağdâdî (ö.363/974)
Hanbelî fakihi.
Aslen Bağdatlı olup 285 (898) yılında doğdu. Bazı kaynaklarda zikredilen 282 (895) yılı doğru değildir. Lakabını, Hanbelî hukukçusu Ebû Bekir el-Hallâl’in talebesi olmasından dolayı almıştır. Hırakī, İbn Nâciye, İbnü’l-Bâgandî, Ebû Ca‘fer İbn Ebû Şeybe, Ca‘fer b. Muhammed el-Firyâbî ve Ebü’l-Kāsım el-Begavî gibi âlimlerden hadis ve fıkıh dersleri aldı. Abdullah b. Ahmed b. Hanbel’den hadis dinlediğine dair rivayetlerin doğruluğunu teyit eden bir delil yoktur.
Zehebî, Hanbelî mezhebinde Ahmed b. Hanbel’in talebelerinden sonra Ebû Bekir el-Hallâl ve ondan sonra da Ebü’l-Kāsım el-Hırakî dışında Gulâmü’l-Hallâl gibi bir hukukçunun gelmediğini söyler. En az yirmi meseledeki görüşlerinin hocası tarafından benimsenerek eserlerinde nakledilmesi ve çeşitli konularda hocası ve Hırakī gibi selefleriyle ihtilâfa düşmesi onun ilmî kariyerini göstermektedir (hocasından ayrıldığı görüşlerinden örnekler için bk. İbn Ebû Ya’lâ, II, 120-121; Hırakī’den ayrıldığı 99 meseledeki görüşleri için bk. a.e., II, 76-118).
Aralarında İbn Batta, Ebû İshak İbn Şâkullâ, Ebü’l-Hasan et-Temîmî gibi meşhur âlimlerin de bulunduğu birçok talebe yetiştiren Gulâmü’l-Hallâl 20 Şevval 363 (14 Temmuz 974) tarihinde vefat etti.
Eserleri. Kaynaklarda adı geçen eserleri şunlardır: 1. Şerĥu Kitâbi’l-CâmiǾ. Ebû Bekir el-Hallâl’in Hanbelî fıkhına dair Kitâbü’l-CamiǾ adlı eserinin şerhidir. Z. Zâdü’l-müsâfir. Başta Hırakī olmak üzere meşhur Hanbelî fakihlerinin eserlerinden faydalanılarak hazırlanan kitap önceki eseri tamamlayıcı niteliktedir. 3. el-MuķniǾ Yüz cüzden oluşan bir fıkıh kitabıdır. 4. Kitâbü’l-Ħilâf maǾa’ş-ŞâfiǾî. İmam Şâfiî ile Ahmed b. Hanbel arasındaki ihtilaflı meseleleri konu alan bir eserdir. Bunlardan başka eş-Şâfî, el-Kâfî, Muħtaśarü’s-sünne, Tefsîrü’l-Ķurǿân ve et-Tenbîh gibi eserleri bulunan Gulâmü’l-Hallâl, ayrıca Ahmed b. Hanbel’in Kitâbü’1-Emr adlı risâlesini de rivayet etmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Hatîb, Târiħu Baġdâd, X, 459-460; Şîrâzî, Ŧabaķātü’l-fuķahâǿ, s. 172; İbn Ebû Ya‘lâ, Ŧabaķātü’l -Ĥanâbile, II, 76-127; İbnü’l-Cevzî, el-Muntažam, VII, 71-72; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ XVI, 143-145; İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 278; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, Kahire 1929, IV, 105-106; İbn Müflih ed-Dımaşkī, el-Maķśadü’l-erşed (nşr. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn), Riyad 1410/1990, II, 126-127; Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Menhecü’l-aĥmed (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd-Âdil Nüveyhiz), Beyrut 1403/1983, II, 68-75; Dâvûdî, Ŧabaķātü’l-müfessirîn, I, 306-308; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, III, 45-46; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 577; Ziriklî, el-AǾlâm, IV, 139; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn.V, 244; Nüveyhiz, MuǾcemü’l-müfessirîn, I, 286; Abdülvehhâb İbrâhim Ebû Süleyman, Kitâbetül-baĥŝi’l-Ǿilmî, Mekke 1403/1983, s. 368-369; H. Laoust, “Җћulām al-Қћallāl”, El2 (İng.), II, 1093.
Ahmet Akgündüz