GOTTSCHALK, Hans Ludwig
(1904-1981)
Yahudi asıllı Alman şarkiyatçısı.
Freiburg’da doğdu, babası felsefe profesörü Jonas Cohn’dur. Orta öğrenimini buradaki Berthold Gymnasium’da yaptı. Yüksek öğrenime başladığı tarihte, o dönemdeki yaygın antisemitik tepkilere mâruz kalmamak için yahudi kökenini belli eden Cohn soyadını sülâlesinin bir kısmının kullandığı Gottschalk ile değiştirdi. Klasik filoloji okuyarak başladığı üniversite eğitimini, Eskiçağ tarihi üzerinden İslâm araştırmaları, Semitistik ve Arabistik alanlarına uzanan bir seyir içinde sırasıyla Freiburg, Berlin, Tübingen ve Münih üniversitelerine devam edip Münih Üniversitesi’nde G. Bergsträssers’in yönetiminde hazırladığı doktora teziyle tamamladı (13 Mart 1929).
1931’de Der Islam dergisinin eki olarak yayımlanan Madarâ‘ijjûn adlı doktora tezinde Ortaçağ’ın başlarındaki Mısır’ın iktisadî tarihini ele alan Gottschalk, bütün ömrü boyunca başka konuların yanında Mısır’ın İslâmî dönem iktisat ve kültür tarihi üzerinde yürüttüğü çalışmalarını sürdürdü. 1930 yılında kısa bir süre Berlin’de Carl Heinrich Becker’in asistanlığını yaptıktan sonra Hamburg’a giderek Rudolf Strothmann’ın yanında asistan oldu. 1933’te Naziler’in ırkçı takibatı neticesinde mecburen görevini bırakınca beş yıl Freiburg’da ailesinin yanında kaldı. 1938’de, o dönemin birçok yahudi asıllı Alman ilim adamı ve düşünürü gibi İngiltere’ye gidip Birmingham’daki Mingana Collection of Oriental Manuscripts’in yöneticiliğini üstlendi; ayrıca araştırmacı sıfatıyla Selly Oak Colleges’de bulundu. 1948 yılında Viyana Üniversitesi’nin yeni açılan Arabistik Bölümü’ne hoca olarak davet edildi ve orada Türkoloji profesörü Herbert Wilhelm Duda’nın Türkoloji’yi Arapça araştırmalarıyla destekleme projesine katıldı. 1962’de aynı bölüme ordinaryüs profesör oldu ve 1974 yılında emekliye ayrılıncaya kadar hocalık görevini yürüttü. Emekli olduktan sonra yerleştiği Salzburg’da 17 Temmuz 1981 tarihinde öldü.
Gottschalk’in önemle üzerinde durduğu üç çalışma alanı vardır. Bunlardan
birincisi, Haçlı seferleri sırasında Mısır ve Ortadoğu’nun siyasî ve iktisadî tarihi, ikincisi İslâm dünyasında felsefe ve tabii ilimler tarihi, üçüncüsü de Arabistiğin popülarize edilerek Avrupalılar’ın İslâm kültürü hakkında bilgi sahibi olmalarını kolaylaştırmaktır. İlmî çalışmalarında Doğu’ya sempatiyle yaklaştığı söylenen Gottschalk aslında, kökleri asırlarca geriye giden müsteşrik geleneğinin samimi bir takipçisi ve nâkili olarak Batı dünyasındaki İslâm’a bakış şeklini tasdik ve tekit eden eserler bırakmıştır. Özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında, Avrupa’da yaşayan insanların savaş sebebiyle kaybettikleri Avrupalılık şuurunu yeniden kazanmaları için, İslâm ve müslümanlar hakkındaki eski görüşleri hatırlatan bazı yazılarını geniş halk kitlelerine hitap eden bir üslûpla yazmıştır. Mısır’ın iktisadî hayatını konu seçmesinde ise Berlin’deki hocası Becker’in daha önce yaptığı çalışmaları derinleştirerek tamamlama amacının yattığı söylenebilir.
Eserleri. 1. The Katalog of Mingana Collection I/1-2 (Islamic Arabic Manuscripts) (Birmingham 1948-1950). İngiltere’de bulunduğu sırada Mingana koleksiyonunun kataloguna yaptığı bir katkıdır. 2. Al-Malik al-Kāmil von Egypten und seine Zeit (Wiesbaden 1958). Eyyûbî Hükümdarı el-Melikü’l-Kâmil Muhammed (1218-1238) hakkında Mısır ve Ortadoğu’nun XIII. yüzyıldaki tarihine ilişkin büyük bir eserdir.
Gottschalk’ın kaleme aldığı makalelerden, İslâm felsefesinin antik ilimlerden neler aldığını konu eden “Die Rezeption der antiken Wissenschaften durch den Islam” adlı çalışması Anzeiger der Österreichischen Akademie der Wissenchaften Wien. Phil.-hist. Klasse’de (sy. 102 [1965], s. 111-134), Arap kültürüyle ilgili olarak kaleme aldığı “Die Kultur der Araber” adlı çalışması da Die Kultur des Islam adlı kitabın içinde yayımlanmıştır (ed. E. Thurnher, Frankfurt 1971). Bunlardan başka “Abū ǾUbaid al-Qāsim b. Sallām” (Der Islam, XXIII [1936], s. 245-289); “Al-Anbaratur/Imperator” (a.e, XXXIII [1957], s. 30-36); “Die Aulād Šaiħ aš-Šuyūħ (Banū Ĥamawiya)” (WZKM, LIII [1956], s. 57-87); “Die Arabistik in Österreich” (Bustan, IV (Wien 1963-1964), s. 3-7) başlıklı yazılarla The Encyclopaedia of Islam’ın ikinci edisyonunda (El2) “Abū ǾUbayd al-Kāsım”, “Awlād al-Shaykh”, “Al-Kāmil (Al-Malik)” ve daha başka maddeler yazmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriķūn, Kahire 1980, II, 291-292; G. Degener, Bibliographie der Deutschprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1992, III, 117-120; H. Eisenstein, “Hans Ludwig Gottschalk (24. März 1904 bis. 17. Juli 1981)”, Af. O, XXVIII (1981-82), s. 274-275; A. A. Ambros, “Hans L. Gottschalk (1904-1981)”, WZKM, LXXIV (1982), s. 7-9; J. W. Weil, “Hans Ludwig Gottschalk (1904-1981)”, Isl., LIX/2 (1982), s. 189-190.
Rıza Kurtuluş