GOITEIN, Shelomo Dov
(1900-1985)
XX. yüzyılın tanınmış şarkiyatçılarından biri.
Bavyera’nın Burgkunstadt kasabasında doğdu; hem İslâm hem de Mûsevîlik üzerinde uzmanlaşmış bir Alman yahudisidir. Hayatını bu iki dini, özellikle birbirleriyle olan ilişkilerini araştırmaya vakfetti. 1923’te Filistin’e göç ederek 1928’den itibaren Kudüs Hebrew University’de Arap ve İslâm araştırmaları konularında ders vermeye başladı ve daha sonra bu üniversitenin Institute of Asian and African Studies’e başkanlık yaptı. 1957’de profesör olarak davet edildiği Amerika Birleşik Devletleri’nin Pennsylvania Üniversitesi’ne, ardından da buradan Philadelphia Üniversitesi’ne ve Princeton’daki Institute of Advanced Studies’e gitti. Hayatı boyunca birçok ilmî faaliyete katıldı; bu arada Israel Oriental Society’yi kurup yönetti ve daha sonra da American Oriental Society’ye başkanlık etti.
Goitein’ın ilmî çalışmaları geniş bir alanı kapsamaktadır. İbrânîce, Arapça, İngilizce ve Almanca yayımlanmış ve ardından diğer dillere çevrilmiş çeşitli kitapları ve pek çok makalesi vardır. En önemli ilgi alanlarından birini Yemen yahudilerinin tarih, lehçe ve âdetleri teşkil eder. Orta Yemen deyimlerini toplayıp şerhleriyle birlikte Almanca olarak Jemenica adı altında kitap haline getirmiş (Leipzig 1934), sonra da Hayyim Habşuş’un Fransız yahudisi şarkiyatçı Joseph Halevy’nin Yemen seyahatiyle ilgili 1870 tarihli el yazması raporunun İbrânîce bir neşrini hazırlamıştır (1939). Bu eseri hazırlarken de Kudüs İbrânî Üniversitesi’nde Belâzürî’nin Ensâbü’l-eşrafının bir bölümünün tahkikli neşrini yapan (Kudüs 1936) bir grup araştırmacıya başkanlık etmiştir. Çeşitli şarkiyat dergilerinde Ortaçağ’ın ve günümüzün İslâm medeniyeti ve Arapça’sı üzerine kaleme aldığı birçok makalesi çıkmış, daha sonra bunların bazıları Studies in Islamic History and Institutions adıyla yeniden yayımlanmıştır (Leiden 1966).
En önemli eseri, Mısır’da ve diğer yerlerde ele geçirilen çeşitli el yazması parçaların oluşturduğu Geniza belgeleri üzerine yaptığı A Mediterranean Society: The Jewish Communities of the Arab World As Portrayed in the Documents of the Cairo Geniza adındaki beş ciltlik âbidevî çalışmadır (Berkeley-Los Angeles 1967-1988). Genellikle İbrânîce ve Arapça olan ve Ortaçağ Akdeniz havzasının kültür ve tarihiyle sosyoekonomik yaşantısı hakkında büyük önem taşıyan bu belgeleri sistematik bir şekilde kopya ederek çözümlemiş, ardından da konu ve şahıs indekslerini hazırlamıştır. Eserde özellikle, daha önce hakkında pek bilgi bulunmayan orta tabakaya ağırlık verilerek XVI. yüzyıla kadarki yahudi, müslüman ve diğer halkların oluşturduğu toplum incelenmektedir. I. ciltte (1967) zanaatkarlar, ticaret, bankacılık, kara ve deniz yolculukları; II. ciltte (1971) Akdeniz havzasındaki yahudilerin cemaat yönetimi yanında komşularıyla ve iktidarla olan ilişkileri; III. ciltte (1978) aile münasebetleri; IV. ciltte (1983) ev hayatı, giyim kuşam, ziynet eşyası, yiyecek ve içecekler dahil olmak üzere günlük hayat; V. ciltte de (1988) bir sosyal varlık, bir mümin ve bir ilim adamı olarak fert ele alınmıştır. Ayrıca Geniza belgelerinin bazı seçilmiş metinleri İngilizce’ye tercüme edilerek 1973’te dipnotlarla birlikte Letters of Medieval Jewish Traders adıyla yayımlanmıştır (eserlerinin tamamı için bk. Attal, tür. yer.).
Goitein, İsrail’de şarkiyatçılığın kurucu ve geliştiricilerinden biri ve İslâm ülkeleri yahudilerinin hem kültür hem günlük hayatlarıyla ilgili tarihinin öncüsü sayılabilir.
BİBLİYOGRAFYA:
Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriķūn, Kahire 1965, III, 455-457; R. Attal, A Bibliography of the Writings of Prof. Shelomo Dov Goitein, Kudüs 1975; a.e.: Supplement, Kudüs 1987; A. L. Udovitch, “Shelomo Dov Goitein. 1900-1985”, MESA Bulletin, XIX/2 (1985), s. 306-309; F. Rosenthal, “Shelomo Dov Goitein (April 3, 1900-February 6, 1985)”, Proceedings of the American Academy for Jewish Research, sy. 53, New York 1986, s. 1-5; a.mlf., “Shelomo Dov Goitein. Burgkunstadt, Oberfranken, 3. IV. 1900-Princeton, New Jersey, 6. II. 1985”, Isl, LXIII/2 (1986), s. 189-191.
Jacob M. Landau