GITRÎFÎ
الغطريفي
Ebû Ahmed Muhammed b. Ahmed b. Hüseyn el-Gıtrîfî el-Cürcânî (ö. 377/987)
Muhaddis.
280 (893) yılından sonra Hazar denizinin güneydoğusundaki Dihistan’da doğdu. Dedesinin büyük dedesi olan Gıtrîf b. Cehm’e nisbetle Gıtrîfî, Cürcân’da yaşaması sebebiyle Cürcânî, Nîşâburlu olan babası ve daha sonra kendisi Dihistan ribâtında kale kumandanlığı yaptığı için Ribâtî ve Gāzî nisbeleriyle anılır. Benî Abdülkays’a nisbetle Abdî ve Abkasî nisbeleriyle de bilinir. Gıtrîfî babasının kale kumandanı olduğu sırada dünyaya geldi ve ailesi bir müddet sonra Cürcân’a giderek oraya yerleşti. Tahsil hayatının başlangıç dönemi hakkında bilgi bulunmamakla birlikte 301’de (913) vefat eden İbrâhim b. Yûsuf el-Hisencânî’den hadis rivayet ettiği bilinmektedir. Gıtrîfî Cürcân’da Hasan b. Süfyân en-Nesevî, Ebû Halîfe el-A‘mâ. Ebü’l-Abbas İbn Süreyc, Zekeriyyâ b. Yahyâ es-Sâcî, İbn Huzeyme ve Ebû Avâne el-İsferâyînî gibi muhaddislerden hadis tahsil etti. Fakih ve muhaddis olan hocası Ebü’l-Abbas İbn Süreyc’den naklettiği hadislerin yegâne râvisi odur. Zehebî onun Hemedan, Rey, Bağdat ve Nîşâbur gibi ilim merkezlerinde hadis öğrendiğini belirtmektedir (Târîħu’l-İslâm, s. 615). Arkadaşı ve yaşça kendisinden büyük olan Ebû Bekir el-İsmâilî eś-Śaĥîĥ’inde Gıtrîfî’den 100’den fazla hadis rivayet etmiştir (a.g.e., s. 615). Sehmî ise bu hadislerin yirmi civarında olduğunu söylemektedir (Târîħu Cürcân, s. 430). Bir hocadan öğrenilen hadislerin kendisi hayatta iken rivayet edilmesi geleneğe aykırı olduğundan Ebû Bekir el-İsmâilî, Gıtrîfî’nin adını değişik şekillerde tedlîs* ederek ondan rivayette bulunmuştur. Gıtrîfî’den ayrıca Ebü’l-Kāsım ez-Zeccâcî, Hamza b. Yûsuf es-Sehmî, Ebû Nuaym el-İsfahânî ve Ebü’t-Tayyib et-Taberî gibi önemli kişiler hadis nakletmişlerdir.
Hâfız, sika ve sebt sıfatlarıyla anılan ve çok hadis rivayet etmesiyle tanınan Gıtrîfî hadis tahammül ve edâsında ciddi davranan muhaddislerden biriydi. Ebû Bekir el-İsmâilî’nin ibadete düşkün olduğunu söylediği Gıtrîfî’nin ömrünün sonlarına doğru hâfıza kaybına uğradığı ileri sürülmüşse de onu daha iyi tanıyan talebesi Hamza es-Sehmî’nin bu iddiaya Târîħu Cürcân’da yer vermediğini kaydeden İbn Hacer el-Askalânî bunun doğru olmadığını belirtmektedir.
Gıtrîfî 377 yılı Receb ayında (Kasım 987) Cürcân’da vefat etti.
Eserleri. 1. Cüzǿü’l-ĥadîŝ. Âlî rivayetleri ihtiva etmesi sebebiyle kaynaklarda övgüyle sözü edilen ve çeşitli konulara dair doksan bir hadis ihtiva eden bu cüzün üç nüshası günümüze ulaşmıştır (Köprülü Ktp., nr. 1584/9, vr. 85a-94b; Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 13, vr. 51a-64b, Mecmua, nr. 40, vr. 36a-52a). Eser ve müellifi üzerinde Yusuf Ziya Keskin Ebû Ahmed el-Gıtrîfî ve Hadis Cüz’ü adıyla yüksek lisans çalışması yapmıştır (MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1990). 2. Eĥâdîŝü ĥisân. Eserin bir nüshası Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’dedir
(Mecmua, nr. 54/2, vr. 42a-46b). Gıtrîfî’nin el-Müsnedü’ś-śaĥîĥ diye de anılan hacimli eseri el-Müstaħrec Ǿalâ Śaĥîĥi’l-Buħârî’nin ise günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Sehmî, Târîħu Cürcân (nşr. Muhammed Abdülmu‘îd Han), Beyrut 1407/1987, s. 430-432; Sem‘ânî, el-Ensâb, IX, 159-160; İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, II, 385; İbnü’s-Salâh, ǾUlûmü’l-ĥadîŝ, s. 397; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVI, 354-356; a.mlf., el-Ǿİber, II, 150; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 351-380, s. 614-615; a.mlf., Teźkiretül-ĥuffâž, III, 971-973; Safedî, el-Vâfî, II, 84; İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, Beyrut 1986, V, 35-36; Tecrid Tercemesi, I, 335-336; Süyûtî, Ŧabaķātü’l-ĥuffâž (Ömer), s. 387-388; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, III, 90; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 50; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VIII, 254; Kettânî, er-Risâletü’l-müsteŧrafe, s. 26, 88; Sezgin, GAS, I,203.
Yusuf Ziya Keskin