GERÇEKER, Mehmet Tevfik
(1898-1982)
Türkiye Cumhuriyeti’nin yedinci Diyanet İşleri başkanı.
Millî Mücadele’nin öncülerinden, Bursa mebusu ve ilk Şer‘iyye ve Evkaf vekili Mustafa Fehmi Gerçeker’in oğludur. Bursa Mihaliç’te (Karacabey) doğdu. İlkmektebi ve rüşdiyeyi burada tamamladı. Bu arada hâfızlığa çalıştı, babasından Kur’an ve tecvid dersi aldı. 1916’da başladığı askerlik hizmetini bitirdikten sonra tahsiline İstanbul medreselerinde devam etti. Ayrıca zamanın müneccimbaşısı Hüseyin Hilmi ve matematikçi Ahmed Ziya Efendi’den astronomi ve matematik dersleri aldı.
Damad Ferid Paşa’nın sadrazamlığı sırasında, Anadolu’da başlayan Millî Mücadele hareketiyle ilişkili görülerek Birinci Dîvân-ı Harb-i Örfî’ye verilen Mehmet Tevfik, dokuz aylık bir tutukluluk devresinden sonra yeni sadrazam Tevfik Paşa zamanında serbest bırakıldı. Ardından Anadolu’ya geçerek Millî Mücadele’ye katıldı. Ankara’da bir yandan babasından ve dönemin tanınmış ilim adamlarından ders almaya devam ederken bir yandan da Adliye Vekâleti Sicil Dairesi’nde kâtiplik yaptı. Daha sonra Umûr-ı Şer‘iyye ve Evkaf Vekâleti’nde Tedrîsat Umum Müdürlüğü’nde başkâtip olarak görev aldı (1921).
Umûr-ı Şer‘iyye ve Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması üzerine Diyanet İşleri Başkanlığı muâmelât mümeyyizliği görevine tayin edildi (1924). Bu arada Ankara Hukuk Mektebi’ni de bitirdi (1928). Daha sonra üçüncü sınıf muavinlik kadrosuyla 1932’de göreve başladığı Şûrâ-yı Devlet Reisliği’nde ikinci ve birinci sınıf muavinliğe terfi etti. Ardından Uyuşmazlık Mahkemesi kanun sözcülüğü (1946), bir yıl sonra da Danıştay Umumi Heyeti âzalığı yaptı. Aynı yıl, Danıştay Umumi Heyeti’nce Gümrük ve Tekel Bakanı Suat Hayri Ürgüplü’nün yargılanması için kurulan Yüce Divan’a seçildi. Yüksek Seçim Kurulu (1952) ve Türkiye Eczacılar Birliği Yüksek Haysiyet Divanı (1959) üyeliklerinde bulundu. Danıştay 9. Dairesi ile (1959) 7. Dairesi’ne (1960) başkanlık eden Gerçeker bir süre Danıştay başkan vekilliği de yaptı. 1962’de Danıştay tarafından üye olarak görevlendirildiği Anayasa Mahkemesi’ne başkan vekili oldu ve buradan emekliye ayrıldı (1963). 15 Ekim 1964’te Hasan Hüsnü Erdem’den boşalan Diyanet İşleri başkanlığına getirildi; 16 Aralık 1965 tarihine kadar bu görevde kaldı. 28 Ocak 1982’de Ankara’da vefat etti.
Tevfik Gerçeker, babası Mustafa Fehmi Gerçeker’in 1900 yılından itibaren tuttuğu günlükleri derleyerek Latin harflerine çevirmiş, oğlu Mustafa Gerçeker de bunu Karacabey’den Ankara’ya adıyla yayımlamıştır (Ankara 1982).
BİBLİYOGRAFYA:
DİB Arşivi’nde bulunan özlük dosyası; Diyanet İşleri Başkanlığı Biyografik Teşkilât Albümü: 1924-1989, Ankara 1989, s. 22; “Yeni Diyanet İşleri Başkanımız”, Diyanet Dergisi, III/10-11, Ankara 1964, s. 228-229; Osman Yüksel Serdengeçti, “Bu Dâvânın Yolcuları Birleşiniz”, Millî Gazete, sy. 152, İstanbul 16 Haziran 1973, s. 3, 7; a.mlf., “Bütün Diyanet İşleri Reislerimiz: Mehmet Tevfik Gerçeker”, a.e., sy. 132, İstanbul 26 Mayıs 1973, s. 3, 7; Orhan Balcı, “Diyanet İşleri Başkanlarımız”, Diyanet Gazetesi, sy. 336, Ankara 1407/1987, s. 15, 16.
Veli Ertan