GARSÜNNİ’ME

غرس النعمة

Ebü’l-Hasen Muhammed b. Hilâl b. Muhassin es-Sâbî (ö.480/1088) Selçuklu tarihçisi.

416 (1025) yılında doğdu. Değerli âlimlerin yetiştiği Sâbî ailesine mensuptur. Babası meşhur tarihçi Hilâl b. Muhassin es-Sâbî hayatının sonlarına doğru İslâmiyet’i kabul etti. Halifelerden gördüğü iyiliklere karşı bir şükran ifadesi olmak üzere oğlu Muhammed’e Garsünni’me lakabını verdi. Garsünni’me, babasından ve Ebû Ali b. Şâdân’dan dinî ilimler yanında tarih, edebiyat ve inşâ dersleri aldı. Babasından miras kalan 12.000 dinarla ticaret hayatına atıldı ve servet sahibi oldu. Daha sonra Halife Kâim-Biemrillâh’ın dikkatini çeken Garsünni’me çok geçmeden Dîvânü’l-inşâ’ya kâtip olarak tayin edildi.

Garsünni’me, Bağdat’ın batı yakasında İbn Ebû Avf sokağında kurduğu kütüphaneye çeşitli ilimlere dair 1000 kadar kitap vakfetti. Bu kütüphane âlimlerin ve öğrencilerin devam ettiği, çeşitli münazara ve münakaşaların yapıldığı bir yerdi. Fakat buraya memur olarak tayin ettiği İbnü’l-Aksâsî el-Alevî, Nizamiye Medresesi’nin kurulmasından sonra böyle bir kütüphaneye ihtiyaç olmadığını söyleyerek kitapları satmış ve rivayete göre parasını da fakirlere dağıtmıştır.

Büyük Selçukluların Bağdat’a girerek Büveyhî hâkimiyetine son verdikleri sırada (1055) siyasî olayların içinde yer almayan Garsünni’me bu olayları gözlemleyip kaydetti. Garsünni’me Zilkade 480’de (Mart 1088) Bağdat’ta vefat etti. Naaşı önce İbn Ebû Avf sokağındaki evine defnedildi, daha sonra Kûfe’deki Meşhed-i Alî’ye nakledildi.

Eserleri. 1. ǾUyûnü’t-tevârîh. Garsünni’me bu eseri, babasının 360-447 (970-1055) yılları arasındaki olayları ihtiva eden et-Târih‘ine zeyil olarak kaleme almıştır. 448-479 (1056-1086) yılları olaylarının anlatıldığı eser günümüze intikal etmemiştir. Bilhassa Selçuklular tarihi bakımından önemli bir kaynak olan ǾUyûnü’t-tevârîh’i Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî el-Muntazam’ında, torunu Sıbt İbnü’l-Cevzî de Mirǿâtü’z-zamân’da kaynak


olarak kullanmış ve eserden nakiller yapmışlardır. Sıbt’ın, ǾUyûnü’t-tevârih’in büyük bir kısmını eserine aynen aktardığı tesbit edilmiş, Düstûrnâme-i Enverî müellifi de Selçuklular bölümünü yazarken bu eserden faydalanmıştır. Garsünni’me eserini kaleme alırken kendi müşahedelerine, olayların içinde yaşamış kimselerden aldığı bilgilere ve ayrıca birçok belgeye dayanmıştır. Bundan dolayı eser, Selçuklular devri Türk tarihi hakkında (Tuğrul Bey, Alparslan ve Melikşah devirleri) çoğunlukla diğer kaynaklarda mevcut olmayan ayrıntılı bilgiler ihtiva etmektedir. Safedî’nin bir kaydına göre (el-Vâfî, V, 168) Hibetullah b. Mübarek es-Sekatî, Garsünni’me’nin gerçekle ilgisi olmayan birtakım rivayetleri eserine aldığını söylemiş, ancak yapılan mukayeseli çalışmalarda bu iddianın isabetli olmadığı anlaşılmıştır. Hemedânî ǾUyûnü’t-tevârîh’e 512 (1118) yılına kadar gelen bir zeyil yazmıştır. 2. el-Hefevâtü’n-nâdire mine’l-muǾakkalîne’l-melhûzîn ve’s-sekatâtü’l-badire mine’l -muğaffelîne’l-mahzûzîn. Meşhur kişilerin hatalarına ve gaflarına dair fıkraları ihtiva eden bu eser Salih el-Eşter tarafından neşredilmiştir (Dımaşk 1967). 3. Kitâbü’r-RebiǾ Ebû Ali et-Tenûhî’nin Nişvârü’l-muhâdara adlı eserine zeyil olarak kaleme alınmıştır. Günümüze intikal etmeyen eser İbnü’l-Adîm, İbnü’l-Kıftî ve Yâkût el-Hamevî gibi müellifler tarafından kaynak olarak kullanılmıştır.

BİBLİYOGRAFYA:

Sâbî, Rüsûmü dâri’l-hilâfe, naşirin mukaddimesi, s. 21-25; İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam, IX, 42-43; Yâkût, MuǾcemü’l-üdebâǿ, XVII, 92; İbnü’l-Kıftî, İhbârü’l-Ǿulemâǿ, s. 110, 156, 211, 398; Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mir’âtü’z-zaman (nşr. Ali Sevim), Ankara 1968, s. 246-247, naşirin girişi, s. 5-9, ayrıca bk. Bibliyografya, s. 34-35; İbn Hallikân, Vefeyât, VI, 101-102; Safedî, el-Vâfî, V, 168-169; İbn Tağrîberdî. en-Nücûmü’z-zâhire, V, 126; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XII, 93; Ziriklî, el-AǾlâm, VII, 357; Cl. Cahen, “The Historiography of the Seljuqid Period”, The Historians of the Middle East (nşr. B. Lewis - P. M. Holt), London 1962, s. 61, 69, 78; Şâkir Mustafa, et-Târîhu’l-ǾArabî ve’l-müǿerrihûn, Beyrut 1979, II, 104-106; F. Krenkow, “Sabi”, İA, X, 9.

Ali Sevim