GALLAND, Antoine
(ö.1715)
Binbir gece masallarını Avrupa’ya tanıtan Fransız şarkiyatçısı.
6 Nisan 1646’da Kuzey Fransa’da Picardie bölgesinde bulunan Rollot kasabasında doğdu. Dört yaşında iken babasını kaybetti. Noyon Koleji’nde Grekçe, Latince ve İbrânîce okuduktan sonra Paris’e giderek (1661) öğrenimini Plessis Koleji ile Sorbonne Üniversitesi’nde sürdürdü. Kraliyet Koleji’nde katıldığı dersler ve Sorbonne Kütüphanesi’nde Doğu yazmaları katalogunun düzenlenmesi faaliyetleriyle Doğu dillerini öğrenmeye başladı ve İbrânîce bilgisini geliştirdi. Bir Latince profesörünün yanında çalışırken o sırada İstanbul büyükelçiliğine tayin edilen Charles Marie François Ollier de Nointel tarafından özel kâtipliğe seçildi. 22 Ekim 1670 tarihinde İstanbul’a ulaşan Nointel’in en önemli görevi kapitülasyonların yenilenmesini sağlamaktı. Bunun başarılmasının ardından Galland, elçiyle birlikte bazı Yakındoğu limanlarını ziyaret ettikten sonra tekrar İstanbul’a gitmeyip Paris’e döndü (1675) ve pek çok tarihî eser topladığı bu seyahatin notlarını kitap haline getirdi. 1677’de üç koleksiyon meraklısı için yeniden Türkiye’ye giderek bir yıl kaldı ve yine tarihî eser topladı. 1679’da ise aynı amaçla bu defa Doğu Hindistan Şirketi tarafından görevlendirildi ; bir buçuk yıl sonra şirketin vazgeçmesi üzerine gezisini önce ünlü devlet adamı Colbert’in, onun 1683’te ölümü üzerine de Marquis de Lovius’ün desteğiyle ve “kralın antikacısı” unvanıyla sürdürdü. Mısır’da ve Anadolu’da dokuz yıl devam eden bu seyahatinden 1688’de, 16.000 kişinin ölümüne ve İzmir Kalesi’nin yıkılışına yol açan büyük depremi gördükten sonra döndü. Fransa’ya gidişinde Kraliyet Kütüphanesi muhafızı M. Thevenot’nun himayesine girdi. Daha sonra Barthélémy d’Herbelot’nun yanında çalışarak Bibliothèque onentale adlı eserinin basımına yardımcı oldu; yazarın ölümü üzerine (1695) kitabın tamamlanmasını sağlayarak girişini yazdı. 1709’da College de France’a Arapça hocası tayin edildi, 17 Şubat 171S tarihinde Paris’te öldü.
Eserleri. 1. Les mille et une nuits, Contes arabes traduits en français (I-XII, Paris 1704-1717). Bu eser için ana
kaynak, Suriye’den kendisine yollanan dört ciltlik eski bir yazma olmakla beraber (üç cildi Bibliotheque Nationale, Doğu Yazmaları, nr. 3609-3611) Galland da ağızdan veya başka kaynaklardan derlediği masalları bu esere ilâve etmiştir. Bu hacimli kitap büyük ilgi görmüş, çeşitli Avrupa dillerine çevrilerek defalarca basılmış ve Michel Gali adlı bir yazara göre Kitâb-ı Mukaddesten sonra en çok okunan kitap olmuştur. O zamana kadar korku ve antipatiyle bakılan müslüman Doğu, ilk defa bu eser sayesinde zenginlikleri ve sevimli yönleriyle Batı’ya açılmıştır. 2. Les contes et fables de Bidpai et de Lokman (Paris 1724). 3. Les paroles remarquables, les bons mots et les maximes des orientaux (Paris 1694). Doğulular’ın nükte ve vecizleriyle ilgili Arapça, Farsça ve Türkçe eserlerden aldığı notlarla zenginleştirilmiş olan bu eser de yine edebiyat açısından önemlidir. 4. Journal d’Antoine Galland pendant son séjour l’ambassade de France â Constantinople (Paris 1880). Galland’ın Türkler hakkındaki eserlerinin en meşhuru, Charles Schefer’in ilmî açıklamalarla birlikte yayımladığı seyahat notlarından oluşmaktadır. Metin olarak pek başarılı sayılmamakla beraber önemli bilgiler ihtiva eden eser Nahit Sırrı Örik tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir (bk. bibi). S. Relation de la mort du sultan Osman et du couronnoment sultan Mustapha (Cologne 1678). 1676’da Türkçe’den çevirdiği bir eserdir. 6. De l’origine et des progres du Cafe (Caen 1699).
Galland, ayrıca tarih ve gramer üzerine notlar ihtiva eden bir de Kur’ân tercümesi hazırlamış, fakat bu eseri basılmamıştır. Basılmayan diğer eserleri arasında ise İstanbul şehrinin tanıtımı, seyahatlerinin ayrıntılı hikâyesi, Türk - Arap yazarlarının bir listesi, Osmanlı Devleti’nin genel bir tarihi bulunmaktadır; ayrıca Naîmâ’nın Târih’ini de Fransızca’ya çevirmiştir. Bunlardan başka bir nümismat olarak da tanınan Galland’in yine basılmamış eserleri arasında bir meskukât lügati ile tarihî madalyalara dair birçok araştırması vardır. Osmanlı ülkesinden yıllarca tarihî eser, özellikle sikke, madalya ve yazma kitap toplayarak bunlarla Fransa’daki müzeleri ve kütüphaneleri zenginleştiren Galland’in götürdüğü kitaplar arasında, bugün Bibliotheque Na-tionale’de muhafaza edilen nefis minyatürlerle süslü ve Uygur alfabesiyle yazılmış bir mi’racnâme de bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Antoine Galland, İstanbul’a Ait Günlük Hatıralar (tre. Nahid Sırrı Örik), I-II, İstanbul 1949-73, C. Schefer’in önsözü, I, 1-12; M. de Boze, “M. Galland’m Senâsı ve Eserlerinin Listesi”, a.e., I, 13-20; Der Grosse Brockhaus, Leipzig 1930, VI, 730; J. Fück. Die Arabischen Studien in Europa, Leipzig 1955, s. 99 vd.; M. Abdel-Halim, Antoine Galland, sa uie et son ceuure, Paris 1964; Lexikon der islamischen Welt (ed. Kreiser-Diem-Majer), Stuttgart 1974, III, 134; Necîb el-Akîkî, el-Müsteşrikün, Kahire 1980, I, 160; Abdurrahman Bedevi, MevsûǾatü’l-müsteşrikin, Beyrut 1984, s. 101-103; Binbir Gece Masalları (trc. Alim Şerif Onaran), İstanbul 1992, mütercimin önsözü, I, 6-11; Ziyat Akkoyunlu, “Binbir Gece Masalları Üzerine Yapılan Çalışmalar”, TKA, XVII-XXI/2 (1979-83), s. 1-2, 4-5; Vehbi Belgin, “Binbir Gece Masallarının Sonsuz Gençliği”, Halk Kültürü Dergisi, İstanbul 1986; Janine Miquel-Ravenel, “A la rencontre d’Antoine Galland, premier traducteur des Mille et une nuits”, Arabica, XLI/2, Leiden 1994, s. 147-161; Cavit Baysun, “Naîmâ”, İA, IX, 48; E. Littmann, “Alf Layla wa-Layla”, EI² (İng.), I, 359; “Galland”, EBr., IX, 1094; S. Yerasimos, “Galland, Antoine”, DBİstA, III, 374.
Turgut Akpınar