FİREBRÎ
الفربري
Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf b. Matar el-Firebrî (ö.320/932)
Buhârî’nin el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ adlı eserinin en önemli râvisi.
231’de (845) Ceyhun ile Buhara arasındaki Firebr (Ferebr) köyünde doğdu. Müslim ve Tirmizî gibi muhaddislerin hocası olan Ali b. Haşrem el-Mervezî’den hadis tahsil ettiği bilinmekte, diğer hocaları ve tahsil hayatı hakkında bilgi bulunmamaktadır. Kendisinden İbnü’s-Seken, Ebû Zeyd el-Mervezî, Ebû İshak İbrâhim b. Ahmed el-Müstemlî, Ebü’l-Heysem Muhammed b. Mekkî el-Küşmîhenî ve Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Hameviyye (Hammûye) es-Serahsî gibi Śaĥîĥ-i Buħârî râvileri hadis rivayet etmişlerdir (diğer talebeleri için bk. DİA, VII, 117’deki şema). Talebesi Küşmîhenî el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’i ondan 320 (932) yılında dinlediğine göre hayatının sonuna kadar öğretim faaliyetini sürdürmüş demektir.
Firebrî’yi ilim dünyasına tanıtan en önemli faaliyeti, Buhârî’nin el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’inin aslına sahip olması (Sezgin, s. 178) ve onu rivayet etmesidir. Buhârî’den bu eseri 248’de (862) Firebr’de, 252’de (866) veya 253-255 (867-869) yılları arasında Buhara’da dinlediği belirtilmektedir. Her ne kadar Firebrî’nin, el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’i Buhârî’den birçok kişinin dinlediğini, fakat bu râvilerin hepsinin kendisinden önce vefat ettiğini söylediği ileri sürülmekteyse de Zehebî bu rivayetin doğru olmadığını belirterek eseri Firebrî’den sonra Buhârî’nin talebelerinden Pezdevî’nin (ö. 329/940-41) rivayete devam ettiğini bildirmektedir. Firebrî ayrıca, Buhârî’nin halku’l-Kur’ân konusunda yazdığı Ħalķu efǾâli’l-Ǿibâd adlı eserini de rivayet etmiştir (Keşfü’ž-žunûn, I, 722; ayrıca bk. HALKU EF‘ÂLİ’l-İBÂD).
Güvenilir bir muhaddis olan Firebrî 20 Şevval 320’de (24 Ekim 932) vefat etti.
BİBLİYOGRAFYA:
Sem‘ânî, el-Ensâb, IX, 260-261; İbn Hayr, Fehrese, s. 95; Yâkūt, MuǾcemü’l-büldân, IV, 245-246; Nevevî, Mâ temessü ileyhi ĥâcetü’l-ķārî li-Śaĥîĥi’l-İmâmi’l-Buħârî (nşr. Ali Hasan Ali Abdülhamîd), Beyrut, ts. (Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye), s. 60; İbn Hallikân, Vefeyât, IV, 290; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XV, 10-13; Safedî, el-Vâfî, V, 245; İbn Hacer, Fetĥu’l-bârî (Sa’d), I, 19-20; Fuat Sezgin, Buhârî’nin Kaynakları, İstanbul 1956, s. 178; M. Tâhir İbn Âşûr, “el-Firebrî ve rivâyetü’s-Śaĥîĥayn”, el-Hidâye, X/2, Tunus 1982, s. 34-36; M. Yaşar Kandemir, “el-Câmiu’s-sahîh”, DİA, VII, 116-117.
Ali Osman Koçkuzu