FİRDEVSÜ’l-AHBÂR

فردوس الأخبار

Şîrûye b. Şehredâr ed-Deylemî’nin (ö. 509/1115) kısa metinli hadisleri bir araya getirdiği eseri.

Asıl adı Kitâbü’l-Firdevs bi-meǿŝûri’l-ħiŧâb ise de Firdevsü’l-aħbâr diye tanınmıştır. Kâtib Çelebi eseri Firdevsü’l-aħbâr bi-meǿŝûri’l-ħiŧâb el-muħarrec Ǿalâ Kitabi’ş-Şihâb adıyla zikretmektedir (Keşfü’ž-žunûn, II, 1254). Deylemî, devrindeki halkın, özellikle de hemşehrilerinin hadislerden ve senedlerinden uzaklaşmaları sebebiyle sahih rivayetle sahih olmayanı biribirinden ayıramadıklarını, bu yüzden hadis eserlerine değil kıssacı vâizlerin uydurdukları


hurafelerin peşine düştüklerini gördüğü için bu eseri kaleme aldığını söylemektedir. Kudâî’nin (ö. 454/1062) daha çok ahlâk hadislerinden meydana gelen Şihâbü’l-aħbâr adlı eseri onun bu çalışmasına esas olmuştur. Kitapta sünnetlere, ahlâkî öğütlere, faziletli amellere, vaaz, mesel ve cezalar gibi konulara dair 9056 hadis alfabetik olarak sıralanmış, halkın kolayca faydalanabilmesi için hadislerin senedleri zikredilmeden sahâbî olan râvinin adı verilmekle yetinilmiştir.

Firdevsü’l-aħbâr’da bulunan hadislerin bir kısmı sahih, bir kısmı ferd* ve garîb*, çoğu zayıf, bir kısmı da asılsızdır. Bunu, Deylemî’nin başlıca kaynağı olup 1200 hadis ihtiva eden Şihâbü’l-aħbâr’ın güvenilir bir hadis kitabı olmamasıyla açıklamak mümkündür. Diğer bazı hadis kaynaklarında bulunmayan pek çok ahlâk hadisinin yer aldığı Firdevsü’l-aħbâr, Saîd b. Besyûnî Zağlûl tarafından el-Firdevs bi-meǿŝûri’l-ħiŧâb adıyla son cildi fihrist olmak üzere altı cilt halinde yayımlanmıştır (Beyrut 1406/1986). Eser üzerinde bazı çalışmalar yapılmış olup başlıcaları şunlardır:

1. Müsnedü’l-Firdevs (Müsnedü Firdevsi’l-aħbâr). Şîrûye’nin muhaddis olan oğlu Şehredâr ed-Deylemî bu eserinde Kitâbü’l-Firdevs’teki rivayetlerin senedlerini tesbit etmiş, rivayetleri yeniden alfabetik sıraya koymuş, İbn Hacer el-Askalânî’nin belirttiğine göre (Zehrü’l- Firdevs, vr. lb) esere ayrıca 5000 kadar hadis ilâve etmiştir. Kettânî bu eserin adını İbânetü’ş-şübeh fî maǾrifeti keytiyyeti’l-vuķūf Ǿalâ mâ iî Kitabi’l-Firdevs min Ǿalâmâti’l-ĥurûf şeklinde kaydetmektedir. Günümüze gelip gelmediği bilinmeyen Müsnedü’l-Firdevs üzerinde en önemli ihtisar ve ilâve çalışmaları İbn Hacer tarafından yapılmıştır. Kaynaklarda bu çalışmalardan biri Tesdîdü’l-ķavs zehrü’l-Firdevs veya Tesdîdü’l-ķavs fî muħtaśari (eŧrâfi veya tertîbi) Müsnedi’l-Firdevs adıyla geçmektedir. Ancak eserin Murad Molla Kütüphanesi’nde bulunan (nr. 393) nüshasının adı Zehru Müsnedi’l-Firdevs’tır (Zehrü’l-Firdevs). İbn Hacer, Müsnedü’l-Firdevs’in baş tarafından bir kısım rivayetleri almakla yetinmiş, bunları eserin kaynaklarıyla karşılaştırarak kontrol etmiş, yeniden alfabetik sıraya koyduğu bu rivayetlere bazı ilâveler yapmış, tashihlerde bulunmuştur. Onun Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan (Yenicami, nr. 199, 200, 201; I, II ve IV. ciltler, III. cilt noksandır) ve adının el-Ġarâǿibü’l-mülteķaŧa min Müsnedi’l-Firdevs (II, vr. 173b) veya el-Mülteķaŧ min Müsnedi’l-Firdevs olduğu anlaşılan diğer eseri, Müsnedü’l-Firdevs’in meşhur hadis kitaplarında yer almayan garîb rivayetlerini ihtiva etmektedir. Müsnedü’l-Firdevs üzerine Kāsım b. Kutluboğa’nın da TaǾlîķu Müsnedi’l-Firdevs adlı bir çalışmasının olduğu söylenmektedir (Abdülhay el-Kettânî, II, 972). 2. Nüzülü’s-sâǿirîn ilallāhi rabbi’l-Ǿâlemîn. Hemedanlı zâhid Mahmûd b. Muhammed ed-Derkezînî’nin, Nüzülü’s-sâǾirîn fî eĥâdîŝi seyyidi’l-mürselîn adıyla da anılan ve muhtemelen Firdevsü’l-aħbâr üzerindeki ihtisar çalışmalarından biri olan bu eserin nüshaları Berlin Kraliyet (nr. 1279), el-Mektebetü’l-belediyye bi’l-İskenderiyye (Hadis, nr. 67, 64 varak; Ziriklî, VII, 183) ve Gotha (nr. 595) kütüphanelerinde bulunmaktadır. 3. el-Bustânü’l-müstaħrec mine’l-Firdevs. Ali b. Ebü’l-Kāsım b. Ali’ye ait olup 1140 hadis ihtiva eden eserin bir nüshası el-Mektebetü’l-vataniyye el-Cezâiriyye’dedir (nr. 496). 4. Muħtaśarü’l-Firdevs. Seyyid Ali el-Hemedânî’nin bu eseri British Museum’da bulunmaktadır (nr. 890:4). Firdevsü’l-aħbâr’la ilgili, müellifi bilinmeyen bir çalışmanın bazı kısımları ile (GAL [Ar.], VI, 131) dîbâcesi bulunmayan ve müellifi bilinmeyen Münteħabü Firdevs adlı bir muhtasarı (TSMK, III. Ahmed, nr. 589) günümüze gelmiştir.


BİBLİYOGRAFYA:

Deylemî, Firdevsü’l-aħbâr (nşr. Saîd b. Besyûnî Zağlûl), Beyrut 1406/1986, nâşirin mukaddimesi, s. elif-kaf; İsnevî, Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye, I, 555; İbn Hacer, Zehrü’l-Firdevs, Süleymaniye Ktp., Murad Molla, nr. 393; Keşfü’ž-žunûn, II, 1254, 1684; Dihlevî, Bustânü’l-muĥaddiŝîn, s. 117 vd.; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, II, 972; Brockelmann, GAL, I, 420; II, 82; Suppl., II, 73, 75; a.e. (Ar.), VI, 130-131; Şâkir Mahmûd Abdülmün’im, İbn Hacer el-ǾAsķalânî, Bağdad 1978, I, 379-381; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), VII, 183; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 104.

Mücteba Uğur