FÂTIMA bint KAYS
فاطمة بنت قيس
Fâtıma bint Kays b. Hâlid el-Kureşiyye (ö. 54/674 [?])
Boşanması fıkhî hükümlere konu olan kadın sahâbî.
Babası Kays Fihroğulları’ndan, annesi Ümeyye bint Rebîa ise Kinâneoğulları’ndandır. Fâtıma Medine’ye hicret eden ilk kadın sahâbîler arasında yer aldı. Kocası Ebû Amr b. Hafs b. Mugīre onu Hz. Ali ile birlikte çıktığı Yemen seyahati sırasında boşadı ve bu kararını Ayyaş b. Ebû Rebîa vasıtasıyla kendisine bildirdi. Bu arada bir miktar da yiyecek gönderdi. Ancak Fâtıma onun gönderdiği yiyeceği kabul etmeyerek evinde oturmak istedi ve kendisinden nafaka talebinde bulundu. Kocasının ailesi buna karşı çıkınca durumu Hz. Peygamber’e bildirdi. Boşanmış bir kadının kocasından nafaka almaya ve onun evinde oturmaya hakkı olmadığını söyleyen Resûl-i Ekrem, ona iddet*ini geçirmesi için önce Ümmü Serîk’in evinde kalmasını tavsiye etmişken daha sonra orada rahat edemeyeceğini düşünerek amcazâdesi Abdullah b. Ümmü Mektûm’un evinde iddetini tamamlamasını, süre dolunca da kendisine haber vermesini, zira onu kendisinin evlendireceğini söyledi. Fâtıma Hz. Peygamber’in bu sözünden kendisiyle evleneceği anlamını çıkardı. İddetini tamamlayınca Muâviye b. Ebû Süfyân ve Ebû Cehm Âmir b. Huzeyfe (yahut Abdurrahman b. Avf) onunla evlenmek istediler. Fâtıma durumu Hz. Peygamber’e bildirince Resûl-i Ekrem Muâviye’nin yoksul olduğunu, Ebû Cehm’in de kadınlara karşı sert davrandığını söyleyerek Üsâme b. Zeyd ile evlenmesini tavsiye etti; o da Üsâme ile evlendi.
Bu olay birtakım fıkhî ictihadlara ve itirazlara yol açmış, Fâtıma’nın iddet sırasında kocasından nafaka alamadığını ve onun evinde oturamadığını göz önüne alan bazı âlimler bu yönde, bazıları da aksi yönde fetva vermiştir. Hz. Ömer ve Hz. Âişe Fâtıma’nın bu konudaki rivayetine karşı çıkmış, hatta Hz. Ömer doğru söyleyip söylemediği bilinmeyen bir kadının rivayetine bakarak Allah’ın kitabını ve resulünün sünnetini terkedemeyeceğini belirtmiş, bazı kimseler onun bu tavrından ashabın birbirini yalanladığı mânasını bile çıkarmıştır (Ahmed Emîn, s. 216-217).
Hz. Ömer’in öldürülmesi sırasında şûra meclisi kendi evinde toplanan ve daha sonra Medine’den ayrıldığı kaydedilen Fâtıma, Muâviye’nin Kûfe valisi olan kardeşi Dahhâk b. Kays’ın (674-678) yanına gitmiş ve bir süre sonra orada vefat etmiştir.
Fâtıma bint Kays Hz. Peygamber’den otuz dört hadis nakletmiş, bunlardan biri hem Śaĥîĥ-i Buħârî hem de Śaĥîĥ-i Müslim’de, ayrıca üçü Śaĥîĥ-i Müslim’de yer almıştır. Kendisinden hadis rivayet edenler arasında Şa‘bî, Kāsım b. Muhammed b. Ebû Bekir, Saîd b. Müseyyeb, Urve b. Zübeyr ve Süleyman b. Yesâr gibi meşhur muhaddisler bulunmaktadır. Hz. Âişe ile Ümmü Seleme de ondan hadis nakletmişlerdir. Fâtıma’nın rivayetleri başta Kütüb-i Sitte olmak üzere bütün meşhur hadis kitaplarında yer almıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Müsned, VI, 373-374, 411-418; Müslim, “Talâk”, 36-54, “Fiten”, 119-120; İbn Sa‘d, et-Tabakât, VIII, 273-275; Taberî, Târîh (Ebü’l-Fazl), IV, 234; Hâkim, el-Müstedrek, IV, 55-56; İbn Mencûye, Ricâlü Sahîhi Müslim, II, 419; İbn Abdülber, el-İstîǾâb, IV, 383; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe (Bennâ), VII, 230; Mizzî, Tuhfetü’l-eşraf bi-maǾrifeti’l-etrâf (nşr. Abdüssamed Şerefeddin), Haydarâbâd 1401/1981, XII, 461-471; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, II, 319; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 384; a.mlf., Tehzîbü’t-Tehzîb, XII, 443-444; Ahmed Emîn, Fecrü’l-İslâm, Kahire 1965, s. 216-217; Kehhâle, AǾlâmü’n-nisâǿ, IV, 92-93; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), V, 131-132; Mustafa es-Sibâî, es-Sünne ve mekânetühâ fi’t teşrîǾi’l-İslâmî, Beyrut 1398/1978, s. 264-266.
Selman Başaran