FÂRİSİ, Muhammed b. Ebû Bekir
محمد بن أبي بكر الفارسي
Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Fârisî (ö.677/1278)
Matematik, astronomi ve tıp bilgini.
Fars bölgesinin Dârcirz şehrinden bir vezir ailesine mensuptur; soyunun Hz. Ebû Bekir’e bağlandığı söylenir. Babası Mekke’ye giderek burada on altı yıl kaldıktan sonra Yemen’e geçip Aden’e yerleşmiştir. Aden’de doğan Fârisî çeşitli âlimlerden dil, edebiyat, mantık, fıkıh, tıp, astronomi ve mûsiki okumuş, özellikle astronomi ilminde şöhrete kavuşmuştur. Bağdatlı İsmail Paşa, Fârisî’nin Dımaşk’a yerleşerek orada yaşadığını ve 627’de (1230) öldüğünü söylüyorsa da (Hediyyetü’l-Ǿârifin, II, 112) onu nisbesi, adı, baba ve dede adı aynı ve doğum tarihi 627, ölümü 697 (1298) olan bir Şafiî fakihiyle (Kehhâle, IX, 118) karıştırdığı anlaşılmaktadır. Ebû Abdullah el-Fârisî’nin Aden’de yaşadığı, bazı eserlerini Resûlîler hanedanından el -Melikü’ l -Muzaffer Yûsuf b. Ömer’e ithaf ettiği ve 677’de (1278) Aden’de vefat ettiği bilinmektedir.
Eserleri.
1. MeǾâricü’l-fikri’l-vâhic fî ĥalli müşkilâti’z-zîc. İbranî harfleriyle yazılmış iki nüshası bulunan astronomi alanındaki bu kitabın, Ebü’l-Hasan Ferîdüddin Ali b. Abdülkerîm eş-Şirvânî’nin eserinden mülhem olduğu sanılmaktadır.
2. Nihâyetü’l-idrâk fî esrâri’l-eflâk. Astronomiye dair olan eser üç “maksad” (bab) üzere tertip edilmiştir.
3. Maddetü’l-ĥayât ve ĥıfžü’n-nefs mine’l-âfât. On bir bab halinde tertip edilen eser çeşitli zehirler üzerinedir.
4. ed-Dürre-tü’l-münteħabe fi1-edviyeti’l-mücerrebe.
5. Âyâtü’l-âfâķ fî ħavâśśi’l-evfâķ. Astrolojiyle ilgilidir.
6. Teysîrü’l-meŧâlib fî tesyîri’l-kevâkib,
7. Aĥkâm-ı Câmâsb (Bu yedi eserin yazma nüshaları için bk. GAL, I, 625; SuppL, I, 867). Fârisî’nin et-Tebśıra fî Ǿilmi’l-baytara, ay
tutulmalarını hesaplamak üzere icat edilmiş bir âletin kullanımı hakkındaki er-Risâletü’l-mužafferiyye fi’l-Ǿamel İle (eś-Śafîĥatü’l-cevzeheriyye) mûsikiye dair VażǾu’l-elħân ve Dâretü’ŧ-ŧarab adlı eserleri de kaynaklarda zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Keşfü’z-zunün, II, 1574, 1985; Hazrecî, el-ǾUkûdü’l-lüǿlüǿiyye. Kahire 1329/1911, I, 204; Îzahu’l-meknûn, I, 5; II, 503; Hediyyetü’l-Ǿâri-fîn, II, 112; Suter, Die Mathematiker, s. 139, 218; Brockelmann. GAL, I, 625; Suppl, I, 866-867; Sarton, Introduction, II, 1000; Ziriklî, el-AǾlâm. VI. 279; Kehhâle, MuǾcemü’lmüǿellifîn. IX. 117, 118; Ullmann, Die Medizin, s. 340; a.mlf., Die Natur und Geheimuıissenschaften, s. 342.
Sami Şelhub