FAHREDDİN MÜBAREK ŞAH

فخر الدين مبارك شاه

Muhammed b. Mansûr b. Saîd es-Sıddîkī et-Teymî el-Kureşî

Delhi sultanlarından Aybeg ve İltutmış döneminin meşhur tarihçisi.

Lakabı Mübarek Şah olup Fahr-i Müdebbir diye tanınır. Hayatı hakkında pek az bilgi vardır. Baba tarafından Hz. Ebû Bekir, anne tarafından Gazneli Sultan Mahmud’un kayınpederi Bilge Tegin’in soyundan geldiği ileri sürütür. Fahreddin Mübarek Şah büyük bir ihtimalle 552’de (1157) Mültan’da doğdu. Mültan Gurlular’dan Muizzüddin Muhammed b. Sam tarafından alınınca (582/1186) Mübarek Şah Lahor’a gitti; burada on dört yıl sürecek olan Hz. Peygamber ile aşere-i mübeşşerenin şecereleri üzerindeki araştırmalarına başladı ve bu çalışma sonunda çok sayıda şecere tablosu ortaya çıkardı. 602’de (1206) Lahor’da Muizzüddin Muhammed b. Sâm’la görüşen Fahreddin ona şecere tablolarından söz ettiyse de bu tabloları hükümdara gösterme fırsatını bulamadı. Muizzüddin Muhammed’in öldürülmesi üzerine yerine geçen Delhi sultanlarından Kutbüddin Aybeg (1206-1210) Fahreddin’in eserine büyük ilgi duydu ve kitabın istinsah edilip saray kitaplığına konulmasını emretti. Fahreddin Mübarek Şah VII. (XIII.) yüzyılın ilk çeyreğinde vefat etmiştir.

Eserleri. 1. Şecere-i Ensâb-ı Mübarek Şâh. Müellifin en meşhur eseri olup adı bizzat kendisi tarafından konulmamıştır. Eser, Gurlular’ın Hindistan’daki ilk haleflerinden söz eden bir mukaddimeden sonra Hz. Peygamber, aşere-i mübeşşere, muhâcirîn, ensar, Kur’an’da adı geçen peygamberler, Gassânîler, Tübba‘ kavmi, İslâm öncesi İran hükümdarları, Emevîler, Abbasîler, Arap kabileleri, Emevî ve Abbasî dönemi emîrleri, Tâhirîler, Saffâriler, Sâmânîler, Gazneliler, Gurlular’la ilgili 137 şecereyi ihtiva eder. Fahreddin Mübarek Şah, Arapça ve Farsça şiirler yazan Fahrü’d-devle ve’d-dîn Mübarek Şâh b. Hüseyin el-Merverrûzî ile karıştırıldığı için Şecere-i Ensâb E. Denison Ross tarafından bu ikinci müellifin eseri olarak yayımlanmıştır (London 1927). Merverrûzî şairliği yanında bir astronomi âlimi ve ahlâkçı olarak da tanınmış ve Fahreddin Mübarek Şâh’tan önce Şevval 602’de (Mayıs 1206) ölmüştür (İbnü’l-Esîr, XII, 242). 2. Âdâbü’l-ĥarb ve’ş-şecâǾa (Âdâbü’l-mülûk ve kifâyetü’l-memlûk). Harp sanatıyla ilgili olan kitabın mukaddimesinde bir sultanın sahip olacağı özellikler ve devlet adamlarını seçerken dikkat etmesi gereken hususlar anlatılmıştır. Eser Delhi Sultanlığı’nın ilk askerî tarihi olması bakımından değerli bir kaynaktır. Kitapta bu dönemde kullanılan silâhlar, atların eğitimi, hastalıkları vb. konular ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Gazneliler’le ilgili on sekiz anekdot İkbâl M. Şefi tarafından İngilizce’ye çevrilmiştir (“Fresh Ught on the Ghaznavids”, IC, XII [1938], s. 189-234). Fahreddin bu eserini Delhi sultanlarından İltutmış’a ithaf etmiştir. Ahmed Süheylî Hânsârî tarafından neşredilen kitabı (Tahran 1346 hş.) daha sonra Server Mevlâî de Âǿîn-i Kişverdâri adıyla yayımlamıştır (Tahran 1354 hş).

BİBLİYOGRAFYA:

İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, XII, 242-243; Storey, Persian Literatüre, I/2, s. 1164; Hânbâbâ, Fihrist, I, 48; K. A. Nizami, Religion and Poilitcs in Indian during the Thirteenth Century, Bombay 1961, s. 368-369; a.mlf., Supplement to Elliot and Domson’s History of India, Delhi 1981, II, 27, 61; M. A. Khan, Some Important Persian Prose Writings of the Thirteenth Century A. D. in India, Aligarh 1970, s. 52-70; E. Denison Ross, “The Genealogies of Fakhr-ud-Din Mubârak Shah”, A Volume of Oriental Studies (ed. T. W. Arnold - R. A. Nicholson), Amsterdam 1973, s. 392-413; Iqbal M. Shafî, “Fresh Light on the Ghaznavids”, IC, XII (1938), s. 189 vd; Agha Abdus - Sattar Khan, “Fakhr-i Mudabbir”, a.e., XII (1938), s. 397-404; M. S. Khan, “The Life and Works of Fakhr-i Mudabbir”, a.e, LI (1977), s. 127-140; C. E. Bosworth, “Fakhr-i Mudabbir”, EI² Suppl. (İng ), s. 284-285.

Khaliq Ahmad Nizami