EŞREF ALİ
أشرف علي
Eşref Alî b. Abdilhak et-Tehânevî el-Fârûkī el-Hanefî (ö. 1863 - 1943)
Hindistanlı âlim ve mutasavvıf.
Hindistan’ın Muzaffernagar bölgesindeki Tehâne’de doğdu. İlk öğrenimini memleketinde tamamladıktan sonra Diyûbend’e giderek el-Medresetü’l-âliye’ye devam etti. Mahmûd Hasan ed-Diyûbendî’den mantık, felsefe, fıkıh ve usûl-i fıkıh, Seyyid Ahmed ed-Dihlevî’den riyâzî ilimler ve ferâiz, Ya‘kūb b. Memlûkülalî’den hadis ve tefsir okudu. Öğrenimini bitirince hac maksadıyla Mekke’ye gitti. Orada Çiştiyye tarikat şeyhlerinden İmdâdullah et-Tehânevî ile görüşüp ona intisap etti. Bir müddet sonra ülkesine dönerek Kanpûr’da bulunan Câmiululûm Medresesi’nde müderrisliğe başladı. Tasavvufî cephesinin ağır basması üzerine öğretim faaliyetini terkedip irşad amacıyla Hindistan’ın çeşitli bölgelerine seyahatler yaptı. İkinci defa Mekke’ye giderek şeyhi İmdâdullah’ın yanında bir müddet kaldıktan sonra 1897 yılında ülkesine döndü ve ömrünün sonuna kadar pek ayrılmadığı Tehâne’ye yerleşti. 6 Receb 1362 (9 Temmuz 1943) tarihinde Tehâne’de vefat etti ve oraya defnedildi.
Telif ve öğretim faaliyetleri yanında kendisine mektupla sorulan sorulara cevap veren Eşref Ali, hayatı boyunca gayri müslimlerin müslümanların hayat tarzı üzerindeki olumsuz etkilerini önlemeye çalıştı ve bu konuda oldukça başarı sağladı. Bununla birlikte gayri müslimlerin ilminden faydalanılması gerektiğini söyleyerek her fırsatta ilimle dinin çatışmadığını belirtmiştir.
Eserleri. Eşref Ali’ye nisbet edilen eserlerin risâlelerle birlikte 800 civarında olduğu nakledilir. Bir kısmı Arapça, çoğu Urduca olan kitapları tefsir, kıraat, kelâm, tasavvuf, ahlâk ve fıkha dairdir. Belli başlı eserleri şunlardır. 1. Beyânü’l-Ķurǿân. Kur’an’ın Urduca tercümesi ve tefsiri niteliğinde olup on iki cilt halinde yayımlanmıştır (Delhi 1334, 1349; Thana Bhawan 1353). 2. el-Bevâdir ve’n-nevâdir. Çeşitli konulara dair eserlerinden seçmeler mahiyetindedir (Delhi 1365). 3. Tenşîŧü’ŧ-ŧabǾ fî icrâǿi’l-ķırâǿati’s-sebǾ. 4. Bihişt-i Zîver. Kız öğrenciler için hazırlanmış on ciltlik bir ilmihal kitabıdır. Hindistan ve Pakistan’da pek çok baskısı yapılmış olup halen kitaba olan ilgi devam etmektedir. Eser Reguisites of Islam adıyla Rahîm Ali tarafından İngilizce’ye çevrilmiştir (Delhi 1972). 5. Ĥuķūķ-ı Ferâǿiż (Mültan 1960). Bunlardan başka el-Ķavlü’l-fâśıl beyne’l-haķķı ve’l-bâŧıl, et-Tecelli’l-Ǿažîm fî aĥseni taķvim, et-Tekeşşüf Ǿan mühimmâti’t-taśavvuf, Envârü’l-vücûd fî eŧvâri’ş-şühûd, Taĥźîrü’l-iħvan Ǿan tezvîri’ş-şeyŧân, Terbiyetü’s-sâlik ve tenciyetü’l-ħâliķ onun tasavvuf ve ahlâkla ilgili eserlerinden bazılarıdır.
BİBLİYOGRAFYA:
Azîz el-Hasan, Eşrefü’s-sevânih, Leknev 1357/1938, I-III; a.mlf., Hatimetü’s-sevânih, Leknev 1362/1943 (bu kitap Eşrefü’s-sevânih’in IV. cildidir. Burada müellifin 1354 [1936] yılına kadar yazdığı eserlerin bir listesi vardır.); Abdülbârî Nedvî, Tecdîd-i Tasavvuf u Sülûk, Leknev 1949; a.mlf. CâmiǾu’l-müceddidîn, Leknev 1950; a.mlf., Tecdîd-i MeǾâşiyyât, Leknev 1956; a.mlf., Tecdîd-i TaǾlîm u Teblîğ, Leknev, ts.; Abdülmecîd Deryâbâdî, Hakîmü’l-ümme, Azamgarh 1371/1951; Gulâm Muhammed, Hayât-ı Eşref, Karaçi 1951; Süleyman Nedvî, Yâd-ı Reftegân, Karaçi 1955, s. 283-301; Abdurrahman Han, Sîret-i Eşref, Mültan 1375/1956; Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-havâtır, VIII, 56-59; B. D. Metcalf, Islamic Revival in British India: Deoband 1860-1990, Princeton 1982, s. 132, 156, 172, 176, 180, 204, 210; a.mlf., “Ashraf Ali Thonawi”, Dictionnaire biographique des savants et grandes figures du monde masulman périphérique du XIXe siècle à nos Jours (ed M. Goboriean v.dğr.), Paris 1992, s. 9-10; M. Mujeeb, Indian Muslims, New Delhi 1985, s. 530, 552.
A. S. Bazmee Ansarı