ENDERÂBÎ
الأندرابي
Ebû Abdillâh Ahmed b. Ebî Ömer el-Enderâbî (ö. 470/1077)
Kıraat âlimi.
Afganistan şehirlerinden Enderâblıdır. Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Ahmed ez-Zâhid lakabıyla da anılır. Hocalarının çoğu Nîşâburlu olduğuna göre öğrenimini ve özellikle kıraat ilmindeki ihtisasını bu şehirde tamamladığı söylenebilir. Ebû Ca‘fer Ahmed b. Ebû Ahmed el-Merverrûzî’den Ebû Müzâhim Mûsâ b. Ubeydullah el-Hâkānî’nin kıraatle ilgili “kasîde-i râiyye”sini rivayet etmiş; Ebû Bekir Ahmed b. Hasan’dan Ebû Ca‘fer, Nâfi‘ b. Abdurrahman, İbn Âmir, Ebû Amr b. Alâ ve Âsım b. Behdele’nin; Ebû Ali Hasan b. Hüseyin el-Buhârî’den Ebû Amr b. Alâ, Âsım ve Ali b. Hamza el-Kisâî’nin; Ebû Osman Saîd b. Muhammed el-Bahîrî’den Nâfi‘, İbn Kesîr ve Âsım’ın; Ebü’l-Kāsım Abdurrahman b. Ahmed el-Attâr’dan Ya‘kūb el-Hadramî’nin; Ebû Bekir Muhammed b. Abdülazîz el-Hîrî’den Ebû Ca‘fer’in; Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el-Habbâzî’den Nâfi‘ ve Ebû Ca‘fer’in; Ebû Mansûr Nasr b. Bekir el-Mihrânî’den de Hamza ve Kisâî’nin kıraatlerini muhtelif talikleriyle öğrenmiştir. Ayrıca Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Hazzâ’dan Kur’an’ın tamamını birkaç defa okuyarak kıraatle ilgili bilgilerini pekiştirmiştir.
Enderâbî hadisle de ilgilenmiş, Ebû Saîd Muhammed b. Ali el-Haşşâb, Ebû Amr Muhammed b. Yahyâ b. Hüseyin, Ebû Mansûr Nasr b. Bekir el-Mihrânî, Hâkim en-Nîsâbûrî gibi âlimlerden hadis rivayet etmiştir.
Kur’an ilimleri ve özellikle kıraat alanında devrinin önde gelen âlimlerinden olan Enderâbî, Yâkūt’un tesbitine göre 20 Rebîülevvel 470’te (11 Ekim 1077) vefat etti. İbnü’l-Cezerî ise onun 500 (1106) yılından sonra öldüğünü kaydetmektedir.
Eserleri. Enderâbî’nin günümüze ulaşan tek eseri el-Îżâĥ* fi’l-ķırâǿât’tır. Elli üç babdan meydana gelen ve Kur’an ilimlerine dair pek çok konuyu ihtiva etmesiyle kendi türünde ilk kaynaklar arasında sayılan eserin bilinen yegâne nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (AY, nr. 1350). el-Îżâĥ’ın birinci babı Ahmed Nusayyif el-Cenâbî tarafından Fezâǿilü’l-Ķurǿân ve ehlihî ve aħlâķuhüm, otuz ikinci babı da Ķıraǿâtü’l-ķurrâǿi’l-maǾrûfîn bi-rivâyâti’r-ruvâti’l-meşhûrin adıyla neşredilmiştir (bk. bibl.). İbnü’l-Cezerî, Enderâbî’nin İħtiyâru Ebî ǾUbeyd ve İħtiyâru Ebî Ĥatim adlı iki eserinden daha söz etmekteyse de bunların günümüze intikal edip etmediği bilinmemektedir. Ķırâǿâtü’l-ķurrâǿi’l-maǾrûfîn bi-rivâyâti’r-ruvâti’l-meşhûrîn adıyla neşredilen bab içinde yer alan (s. 142-146, 151-154) ve “İħtiyâru Ebî ǾUbeyd el-Ķāsım b. Sellâm”, “İħtiyâru Ebî Ĥâtim Sehl b. Muĥammed” başlıklarını taşıyan bölümler bu iki eserin özeti olmalıdır.
BİBLİYOGRAFYA:
Enderâbî, Kırâǿâtü’l-kurrâǿi’l-maǾrûfîn bi-rivâyâti’r-ruvâti’l-meşhûrîn (nşr. Ahmed Nusayyif el-Cenâbî), Beyrut 1405/1985, nâşirin mukaddimesi, s. 13-35; a.mlf., Fezaǿilü’l-Kurǿân ve ehlihî ve ahlâkuhüm (nşr. Ahmed Nusayyif el-Cenâbî, MMİIr., XXXVIII [1408/1987] içinde), nâşirin mukaddimesi, s. 190-206; Yâkut, MuǾcemü’l-üdebâǿ, IV, 185; İbnü’l-Cezerî, Gâyetü’n-nihâye, I, 93; Ahmed Nusayyif el-Cenâbî, “el-Îzâh fi’l-kırâǿât li’l-Enderâbî”, MMMA (Küveyt), XXIX (1405/1985), s. 219-252.
Ali Rıza Temel