EMÎN el-HULVÂNÎ
أمين الحلواني
Emîn b. Hasen el-Hulvânî (ö. 1316/1898)
Arap âlimi ve seyyah.
Aslen Hulvânlı olup Medine’de doğdu ve orada büyüdü. Ailesinin Hint menşeli olduğu ve büyük dedeleri Şeyh Muhammed Emîn el-Hindî el-Keşmîrî el-Hulvânî’nin 114 (732) yılında Hulvân’a geldiği rivayet edilir. Muhammed Emîn el-Hindî âlim ve zengin bir kimse idi. Emîn’in babası da Medine’nin eşrafından olup Mekke Emîri Şerîf Abdullah b. Avn tarafından, Necid Emîri Faysal b. Türkî’yi Osmanlı Devleti’ne ödediği vergiyi ihmal etmemesi konusunda uyarmakla görevlendirilmiş, o da bu görevi başarıyla yerine getirmiştir.
Hulvânî Mescid-i Nebevî’de ve Ezher’de öğrenim gördü. Daha sonra Mescid-i Nebevî’de müderris olarak görevlendirildi ve çeşitli alanlarda ilmî çalışmalar yaptı. Ayrıca dil, edebiyat, tarih ve astronomi gibi dersler okuttu. Birçok İslâm ülkesiyle bazı Avrupa ülkelerini gezen Hulvânî bu arada Mısır’a ve Hindistan’a da gitti ve Bombay’da uzun yıllar kaldı.
Hulvânî’nin vefatıyla ilgili iki değişik rivayet vardır. Ziriklî ve Muhibbüddin et-Taberî Hindistan’da öldüğünü söylerken el-Menhel dergisinde yayımlanan makalede, Trablusgarp’a yaptığı bir seyahat esnasında bedevîler tarafından casus sanılarak öldürüldüğü kaydedilmektedir.
Eserleri: 1. Muħtaśaru MeŧâliǾi’s-suǾûd bi-ŧîbi aħbâri’l-vâlî Dâvûd. Osman b. Sened el-Basrî’nin 1198’den 1250 (1783-1835) yılına kadar Bağdat tarihini ihtiva eden MeŧâliǾu’s-suǾûd bi-ŧîbi aħbâri’d-Dâvûd adlı eserinin özeti olup 1304’te (1887) Hindistan’da basılmış, daha sonra Muhibbüddin el-Hatîb tarafından tekrar yayımlanmıştır (Kahire 1371/1953). 2. Nebşü’l-hezeyân min Târîħi Corcî Zeydân. Corcî Zeydân’ın Târîħu Mıśri’l-ĥadîŝ adlı eserini tenkit etmek için yazdığı bu kitap Leknev’de basılmış (1307), Mâzin Salâh el-Mutabbakânî tarafından tahkikli olarak yeniden neşredilmiştir (Medine 1410/1989). 3. Cenyü’n-niĥle fî keyfiyyeti ġarsi’n-naħle. Ziraata dair küçük bir risâle olup Muħtaśaru MeŧâliǾi’s-suǾûd adlı kitabıyla birlikte basılmıştır (1304). 4. es-Süyûlü’l-muġriķa Ǿale’ś-śavâǾiķi’l-muĥriķa. Seyyid Ahmed Es‘ad er-Refîî’yi tenkit için kaleme aldığı bu eserinde Abdülbâsıt el-Menûfî takma adını kullanmıştır. Kitap 1312’de (1895) neşredilmiştir.
Hulvânî’nin ayrıca, Ebü’l-Alâ el-Maarrî’nin Lüzûmü mâ lâ yelzem (el-Lüzûmiyyât) adlı eserinin Bombay baskısına (1303/1885) yazdığı bir şerh ve ta‘likatı da vardır.
BİBLİYOGRAFYA:
Emîn b. Hasan el-Hulvânî, Muhtasaru MetâliǾi’s-suǾûd bi-tîbi ahbâri’l-Vâlî Dâvûd (nşr. Muhibbüddin el-Hatîb), Kahire 1371/1953, nâşirin mukaddimesi; a.mlf., Nebşü’l-hezeyân min Târîhi Corcî Zeydân (nşr. Mâzin el-Mutabbakânî), Medine 1410/1989, nâşirin mukaddimesi, s. 15-18; Serkîs, MuǾcem, I, 328; II, 1720; Brockelmann, GAL SuppL, II, 815; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, III, 6; Kasım es-Sâmerrâî, el-İstişrâk beyne’l-mevzûǾiyye ve’l-iftiǾâliyye, Riyad 1403/1983, s. 110-112; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), II, 15-16; Hamed el-Câsir, “ǾAlâ hâmişî Muǿtemeri’l-Müsteşrikin”, Mecelletü’l-ǾArab, VII-VIII, Riyad 1394, s. 487; Korkîs Avvâd, “Nazarât fî Dâǿireti’l-MaǾârifi’l-İslâmiyye”, er-Risâle, sy. 639, Kahire 1945, s. 1067; Mahmûd Abdülvehhâb, er-Rahhâle Emîn el-Hulvânî”, el-Menhel, XIII, Cidde 1952, s. 186-187; Âsım Hamdân Ali, “Emîn el-Hulvânî ve mahtûtâtü Mektebeti Brill”, ǾÂlemü’l-kütüb, X/3, Riyad 1989, s. 398-407; “Emîn”, İA, IV, 259.
Mâzin Salâh Mutabbakānî