el-CEM‘ BEYNE’s-SAHÎHAYN &&&(الجمع بين الصحيحين)&&& Buhârî ile Müslim’in el-CâmiǾu’s-sahîh’lerindeki hadisleri bir araya toplayan eserlerin ortak adı.
En güvenilir hadisleri ihtiva etmeleri sebebiyle kısaca Sahîhayn diye anılan Buhârî ile Müslim’in el-CâmiǾu’s-sahîh’leri, yazıldıkları devirden itibaren müslümanlar arasında büyük itibar görmüş ve değişik türde pek çok çalışmaya konu olmuştur. Bu çalışma nevilerinden biri olan el-CemǾ beyne’s-Sahîhayn adlı eserlerde Sahîhayn’ın hadisleri ya çok defa senedleri olmaksızın alfabetik şekilde veya sahâbî râvilerine göre müsned* tertibinde bir araya getirilmiştir. Bu eserlere alınan hadislerin el-CâmiǾu’s-sahîh’lerden sadece birinde veya her ikisinde bulunması arasında fark gözetilmemiştir.
Bu türün ilk örneğini Cevzakī (ö. 388/998) ortaya koymuş, onun Kitâbü’s-Sahîh mine’l-ahbâr adıyla da anılan eseri günümüze gelmiştir (Rabat, Evkaf, nr. 118; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 20.075 b). Berkanî’nin (ö. 425/1034) müsned tertibinde olması sebebiyle el-Müsned adıyla bilinen eseri ile (Haydarâbâd, Âsafiye Ktp., nr. I, 670, hadis 595) Humeydî’nin (ö. 488/1095) aynı tarzda telif ettiği el-CemǾ beyne’s-Sahîhayn*i de bu gruba dahildir. Aynı konuda Begavî el-Ferrâ’nın (ö. 516/1122) yazdığı el-CâmiǾ (el-CemǾ) beyne’s-Sahîhayn’in günümüze gelip gelmediği bilinmemektedir. Ebû Nuaym Ubeydullah b. Hasan b. Ahmed’in (ö. 517/1123) el-CâmiǾ beyne’s-Sahîhayn’i (Dublin, The Chester Beatty Library, nr. 3447), ayrıca İbnü’l-Harrât (ö. 581/1185) (Nuruosmaniye Ktp., nr. 769, 770; Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 395), Ebû Abdullah Muhammed b. Hüseyin b. Ahmed el-Merî (ö. 582/1186) ve Ömer b. Bedr el-Mevsılî’nin de (ö. 622/1225) (British Museum, Or. 5910) aynı adla anılan eserleri bulunmaktadır. Radıyyüddin es-Sâgānî’nin (ö. 650/1252) Meşâriku’l-envâr diye şöhret bulan, senedlerini vermeden 2267 merfû* hadisi alfabetik olarak bir araya getiren eseri, Eşref b. Abdülmaksûd tarafından el-CemǾ beyne’s-Sahîhayn adıyla Beyrut’ta yayımlanmıştır (1409/1989). İbn Hacer el-Askalânî ise (ö. 852/1449) hadislerin senedlerini de zikretmek suretiyle konularına göre düzenlediği el-CemǾ beyne’s-Sahîhayn’inde çeşitli müstahrec*lerden ilâvelerde bulunmuştur. Onun bundan başka Humeydî’nin aynı adlı eserini ihtisar ettiğini Kâtib Çelebi zikretmektedir.
Etrâfü’s-Sahîhayn adıyla anılan eserleri de bu tür arasında değerlendirmek mümkündür. Bu eserlerde Sahîhayn hadislerini rivayet eden sahâbîlerin isimleri alfabetik olarak sıralandıktan sonra rivayetlerinin baş tarafından bir bölüm yine alfabetik olarak zikredilmekte ve bu hadislerin çeşitli isnadları verilmektedir. Halef el-Vâsıtî (ö. 401/1010) Etrâfü’s-Sahîhayn adlı eseriyle (Sezgin, I, 220) bu nevin ilk örneğini meydana getirmiştir (bk. ETRÂF). Hem Sahîh-i Buhârî hem Sahîh-i Müslim’de bulunmaları sebebiyle “müttefekun aleyh” adı verilen hadisleri bir araya getirme faaliyetleri de daha dar kapsamlı olmakla beraber el-CemǾ beyne’s-Sahîhayn çalışmasının
bir türü kabul edilmelidir. Bilindiği kadarıyla bu sahanın ilk eseri, Ebü’l-Mecd İsmâil b. Hibetullah b. Bâtîş el-Mevsılî (ö. 655/1257) tarafından telif edilen el-Beyân Ǿamme’ttefeka Ǿaleyhi’ş-Şeyhân’dır (Âtıf Efendi Ktp., nr. 599).
Sahîhayn’daki hadisleri olduğu kadar onların râvilerini de bir araya getirmek üzere Dârekutnî’nin (ö. 385/995) Tesmiyetü men ahrecehümü’l-Buhârî ve Müslim (Beyrut 1407/1987) adlı eseriyle başlattığı çalışma türü gelişerek devam etmiştir (bk. SAHÎHAYN).
BİBLİYOGRAFYA:
Sâgānî, el-CemǾ beyne’s-Sahîhayn (nşr. Eşref b. Abdülmaksûd), Beyrut 1409/1989, nâşirin girişi, s. 17-19; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIX, 440; Tecrid Tercemesi, I, 262-263; Keşfü’z-zunûn, I, 599-600; Brockelmann, GAL, I, 458; Suppl., I, 610, 634; Sezgin, GAS, I, 132, 142-143, 220; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe, s. 173, 179; Şâkir Mahmûd Abdülmün‘im, İbn Hacer el-ǾAskalânî, Bağdad, ts. (Dârü’r-Risâle), I, 335.
M. Yaşar Kandemir