el-AHKÂMÜ’ş-ŞER‘İYYE Fİ’l-AHVÂLİ’ş-ŞAHSİYYE
الأحكام الشرعيّة في الأحوال الشخصيّة
Muhammed Kadri Paşa’nın (ö. 1888) şahıs, aile ve miras hukukuna dair Arapça eseri.
1869-1876 yılları arasında hazırlanan ve uygulamaya konan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, birtakım siyasî sebepler ve Fransa’nın tesiriyle, o zaman Osmanlı Devleti’ne bağlı bulunan Mısır’da uygulanmamıştır. Bunun yerine devrin Mısır Adliye Nâzırı M. Kadri Paşa tarafından “medenî kanun” olarak kabul edilmek üzere üç kitap kaleme alınmıştır ki bunlardan biri el-Ahkâmü’ş-şeriyye’dir. Ancak bu kitap Mısır hidivi tarafından tasdik edilmemiş ve kanunlaşmamıştır. Bununla birlikte gerek Mısır’da gerekse Filistin gibi bazı Arap ülkelerinde uzun süre âdeta bir kanun gibi mahkemelerin müracaat ve bilgi kaynağı olmuştur. Eser iki bölüm ve beş “kitap” halinde 647 maddeden ibarettir. Birinci bölüm aile ve kısmen şahıs hukukuna, ikinci bölüm miras hukukuna dairdir. Eser hazırlanırken sadece Hanefî mezhebinin görüşlerinden faydalanılmıştır.
el-Ahkâmü’ş-şeriyye sade ve anlaşılır bir dille kaleme alınmıştır. Maddeler kısadır; ancak hükümlerde teferruata kaçıldığından ve âdeta her meselenin hükmüne kanun metninde yer verilmek istendiğinden, bir aile kanununda bulunması gerekenden fazla madde ihtiva etmektedir. Eserin yazılışından yaklaşık otuz beş yıl sonra kabul edilen Hukûk-ı Âile Kararnâmesi sadece 157 maddedir.
Eser ilk defa 1298 yılında Bulak’ta basılmış, daha sonra da çeşitli baskıları yapılmıştır. Eserin Fransızca ve İtalyanca resmî tercümeleri olduğu gibi (her ikisi de İskenderiye’de 1875’te basılmıştır), Eug. Clavel tarafından yapılmış bir Fransızca tercümesi de (Droit musulman adlı eserinin ikinci cildine ek olarak) vardır. Kitabı ayrıca Wasey Sterry ve N. Abcarius Code of Muhammadan Personal Law (Londra 1914) ve A. F. M. Abdurrahman Institutes of Mussalman Law (Kalküta 1907) adlarıyla İngilizce’ye de çevirmişlerdir. Öte yandan Muhammed Zeyd el-İbyânî esere Şerhu’l-Ahkâmi’ş-şeriyye adıyla üç ciltlik bir şerh hazırlamıştır (Kahire 1342).
BİBLİYOGRAFYA:
M. Kadri Paşa, el-Ahkâmü’ş-şeriyye fi’l-ahvâli’ş-şahsiyye, Kahire 1318; Eug. Clavel, Droit musulman, Paris 1895, II, 261-424; Brockelmann, GAL, Suppl., II, 740; Subhî Mahmesânî, el-Evzâu’t-teşrîiyye fi’d-düveli’l-Arabiyye, Beyrut 1972, s. 237; Joseph Schacht, İslâm Hukukuna Giriş (trc. Mehmet Dağ - Abdulkadir Şener), Ankara 1977, s. 275; Robert Eisenman, Islamic Law in Palestine and Israel, Leiden 1978, s. 50, 87, 170.
Mehmet Âkif Aydın