EBÜ’t-TAMAHÂN el-KAYNÎ
أبو الطمحان القيني
Ebü’t-Tamahân Hanzala b. eş-Şarkī el-Kaynî
Câhiliye devrinde ve İslâmî dönemde yaşayan Arap şairi.
Kudâa kabilesinin Dımaşk’ın güneydoğusundaki bölgede yaşayan Benî Kayn kolundandır. Kaynaklarda Hz. Peygamber’in amcası Zübeyr b. Abdülmuttalib’in yaşıtı olduğu, Câhiliye döneminde Mekke’ye gelerek Zübeyr’in evinde uzun müddet misafir kaldığı ve ona nedimlik yaptığı kaydedilir. Bir ara Tay kabilesinin Benî Cedîle koluna mücâvir olarak ikamet ederken bu kabile ile Benî Gavs arasında çıkan bir savaşa katılan Ebü’t-Tamahân esir düştü ve Büceyr b. Evs b. Hârise et-Tâî tarafından satın alındı. O sırada yanında Büceyr’i konu alan bir kasidesi bulunuyordu. Bu kasidesini okuyunca Büceyr kendisini âzat etti. Ebü’t-Tamahân bu sebeple onu öven birkaç kaside daha söyledi.
Ebü’l-Ferec el-İsfahânî’nin bildirdiğine göre bir cinayet işleyen Ebü’t-Tamahân, sorgulanmak üzere çağrılınca ülkesinden kaçarak Benî Fezâre’nin Benî Şemh koluna mensup Mâlik b. Sa‘d’a sığındı. Mâlik onu himayesine alarak kendisine bir ev verdi; şair ölünceye kadar Mâlik’in yanında kaldı. Bilinmeyen bir tarihte İslâmiyet’i kabul eden, fakat
Hz. Peygamber’i göremeyen Ebü’t-Tamahân’ın klasik kaynaklarda ölüm tarihi hakkında bilgi verilmeden 200 yıl gibi uzun bir ömür sürdüğü belirtilirken (Ebû Hâtim es-Sicistânî, s. 57; İbn Hacer, I, 382) bazı çağdaş kaynaklarda 30 (650) yılı civarında öldüğü kaydedilir (EI² Suppl. [İng.], s. 37; Sezgin, II, 282). Ancak kaynağı bilinmeyen bu rivayet, uzun ömürlü olduğuna dair klasik kaynaklarda yer alan bilgiyle çelişmektedir (Muhammed Nâyif ed-Düleymî, s. 153-154).
Câhiliye döneminde ve sonrasında ahlâkı bozuk, canını tehlikeye atmaktan çekinmeyen, yağmacı ve hırsız bir kişi olduğu rivayet edilen Ebü’t-Tamahân doğuştan şiir söyleme yeteneğine sahip, ifadesi düzgün ve fasih bir şairdir. Şiirlerinde çöl hayatının etkisi görülür. Kendisinin bir divanı olduğu rivayet edilmişse de bu eseri günümüze kadar gelmemiştir. Edebî eserlerde yer alan şiirlerinin sayısı da azdır. Genellikle medih ve kahramanlık temalarını işlemiş olup hikmetle ilgili bazı şiirlerine de rastlanır.
BİBLİYOGRAFYA:
Ebû Hâtim es-Sicistânî, el-MuǾammerûn ve’l-vesâyâ, Kahire 1323/1905, s. 57; İbn Kuteybe, eş-ŞiǾr ve’ş-şuǾarâǿ, s. 348-349; Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, el-Egānî, XIII, 3-16; Âmidî, el-Müǿtelif, s. 149; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 381-382; Abdülkadir el-Bağdâdî, Hizânetü’l-edeb, VIII, 9296; Sezgin, GAS, II, 282; Ömer Ferruh, Târîhu’l-edeb, I, 315-317; Abdülhalîm Hifnî, ŞiǾrü’s-SeǾâlîk, Kahire 1987, s. 125; Yahyâ el-Cübûrî, Kasâǿidü Câhiliyye nâdire, Beyrut 1408/1988, s. 209-222; Muhammed Nâyif ed-Düleymî, “Ebü’t-Tamahân el-Kaynî: hayâtühû ve mâ tebka min şiǾrih”, el-Mevrid, XVII/3, Bağdad 1988, s. 153-173; A. Fishcher, “Kayn”, İA, VI, 466; “Abu’l-Tamahān al-Kaynī”, EI² Suppl. (İng.), s. 37.
Necati Kara