EBÜ’l-MÜEYYED-i BELHÎ
أبو المؤيّد بلخي
(ö. IV./X. yüzyıl)
İslâmî dönem İran edebiyatının ilk müelliflerinden biri.
Hayatı hakkında bilgi yoktur. Bazı kaynaklardaki (Târîh-i Sîstân, s. 35; Bel‘âmî, s. 40) kayıtlardan IV. (X.) yüzyılın ilk veya ikinci yarısında yaşadığı anlaşılmaktadır.
Eserleri. Ebü’l-Müeyyed’in eserleri hakkında da kaynaklarda pek az bilgi vardır. Sadece adları günümüze kadar gelebilen bu eserler şunlardır: 1. Şahnâme-i Büzürg. Şahnâme-i Müǿeyyedî veya Şahnâme-i Bü’l-Müǿeyyed adlarıyla da anılan bu eserinden dolayı Müǿeyyed-i Belhî ilk şehnâme yazanlar arasında yer almaktadır. Dakīkī’nin manzum şehnâmesine kaynaklık eden eserin yalnız küçük bir parçası günümüze kadar gelmiştir. 2. Acâǿibü’l-büldân. ǾAcâǿibü’l-ber ve’l-bahr adıyla da bilinen eser coğrafya ile ilgilidir. Kara ve denizlerdeki olağan üstü varlık ve olayları anlatan kitap
Sâmânîler’den Nûh b. Mansûr’a (976-997) ithaf edilmiştir. 3. Yûsuf u Züleyhâ. İran edebiyatında bu konuda yazılan ilk mesnevidir. 4. Kitâb-ı Gerşâsb. Bu eser de Esedî-i Tûsî’nin (ö. 465/1073) Gerşâsbnâme’sinin kaynağını oluşturmuştur.
BİBLİYOGRAFYA:
Târîh-i Sîstân (nşr. Melikü’ş-şuarâ Bahâr), Tahran 1314 hş., s. 13-14, 16-17, 35-37; Keykâvûs b. İskender, Kabus-name (nşr. R. Levy), London 1951, s. 6; İbn İsfendiyâr, Târîh-i Taberistân (nşr. Abbas İkbal), Tahran 1324 hş./1945, s. 18; Avfî, Lübâb (nşr. Saîd-i Nefîsî), Tahran 1335 hş., s. 264; Hidâyet, MecmaǾu’l-fusahâ, Tahran 1295, I, 81; Bahâr, Sebkşinâsî, Tahran 1321 hş., II, 8, 18-24; Safâ, Edebiyyât, I, 401-403, 611-612; a.mlf., Hamâse-serâyî der Îrân, Tahran 1324 hş./1945, s. 91-94; Rypka, HIL, s. 150, 152-154, 165, 179, 461, 633; a.mlf., Târîh-i Edebiyyât-ı Îrân (trc. Îsâ Şihâbî), Tahran 1354, s. 243, 246, 250, 268, 275, 317; G. Lazard, “Abu’l-Muǿayyed-i Belhî”, Yâdnâme-i Jan Rypka, Prag 1967, s. 95-101; a.mlf., “Abu’l-Moǿayyad Balkī”, EIr., I, 340; DMF, I, 28.
Orhan Bilgin