DESÛKĪ, Muhammed b. Ahmed

(محمد بن أحمد الدسوقي)

Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe ed-Desûkī (ö. 1230/1815)

Mâlikî fakihi ve kelâm âlimi.

Aşağı Mısır’ın Garbiye bölgesindeki Desûk’ta doğdu. Tahsil için Kahire’ye gitti. Kur’an’ı ezberledi ve Muhammed el-Münîr’den tecvid okudu. Ali es-Saîdî ve Derdîr’in derslerine katıldı. Hasan b. İbrâhim el-Cebertî, Muhammed b. İsmâil en-Nefrâvî ve Şâfiî âlimi Muhammed el-Cünâcî’den hikmet, hey’et, mevâkıt, hendese gibi ilimleri okudu. Ayrıca Cebertî’den Hanefî fıkhı öğrendi. Ezher’den mezun olan Desûkī daha sonra burada müderrislik yaptı. Fıkıh, kelâm, nahiv, meânî, beyân, mantık, astronomi, hendese gibi çeşitli ilimlerde maharet kazandı. Aralarında Ahmed es-Sâvî, Abdullah es-Saîdî, Hasan el-Attâr gibi âlimlerin bulunduğu birçok talebe yetiştirdi. 21 Rebîülâhir 1230 (2 Nisan 1815) tarihinde Kahire’de vefat etti ve Türbetülmücâvirîn’de toprağa verildi.

Eserleri. 1. el-Ĥudûdü’l-fıķhiyye. Mâlikî fıkhıyla ilgili olup Ebû Abdullah Muhammed er-Rassâ‘ tarafından el-Hidâyetü’l-kâfiyetü’ş-şâfiye li-beyâni ĥaķāǿiķi’l-İmâm İbn ǾArafe el-vâfiye adıyla şerhedilmiş ve bu şerhle birlikte basılmıştır (Fas 1316). 2. Ĥâşiye Ǿale’ş-Şerĥi’l-kebîr (I-IV, Bulak 1282, 1287; Kahire 1301, 1305, 1309, 1310, 1328, 1345). Halîl b. İshak’ın Mâlikî fıkhına dair meşhur eseri el-Muĥtaśar’a Derdîr’in eş-Şerĥu’l-kebîr adıyla yaptığı şerhin hâşiyesidir. 3. Ĥâşiye Ǿalâ Muġni’l-lebîb (I-II, Bulak 1286; Kahire 1305, 1306). İbn Hişâm’ın nahve dair meşhur eseri Muġni’l-lebîb’in hâşiyesidir. Bu eser Desûkī’nin ölümünden sonra oğlu Mustafa tarafından temize çekilerek 1233 (1818) yılında tamamlanmıştır. 4. Ĥâşiye Ǿalâ Şerĥi’t-Telħîś (I-II, Bulak 1271; İstanbul 1276, 1290, 1301). Hatîb el-Kazvînî’nin belâgatla ilgili Telħîśü’l-Miftâĥ’ına Teftâzânî’nin yaptığı Muħtaśarü’l-meǾânî adlı şerhin hâşiyesidir. 5. Ĥâşiye Ǿalâ Şerĥi Ümmi’l-berâhîn (Bulak 1281, 1290, 1297, 1305; Kahire 1295, 1306, 1314). Senûsî’nin akaide dair Ümmü’l-berâhîn (el-ǾAķīdetü’ś-śuġrâ) adlı eserine yine kendisinin yaptığı şerhin hâşiyesidir. 6. Ĥâşiye Ǿalâ Şerĥi’r-Risâleti’l-vađiyye (ǾAđudiyye) (Kahire 1295, 1329, 1929). Adudüddin el-Îcî’nin er-Risâletü’l-vađǾiyye (er-Risâletü’l-ǾAđudiyye) adıyla bilinen eserine Ebü’l-Kāsım b. Ebû Bekir el-Leysî es-Semerkandî tarafından yapılan şerhin hâşiyesidir. 7. Ĥâşiye Ǿalâ Taĥrîri’l-ķavâǾidi’l-manŧıķıyye. Ali b. Ömer el-Kâtibî’nin mantıkla ilgili eseri er-Risâletü’ş-Şemsiyye fi’l-ķavâǾidi’l-manŧıķıyye’ye Kutbüddin er-Râzî’nin yaptığı Taĥrîrü’l-ķavâǾidi’l-manŧıķıyye adlı şerhin hâşiyesi olup basılmıştır (bk. Serkîs, I, 876). 8. Ĥâşiye Ǿalâ Şerĥi’l-bürde. Muhammed b. Saîd el-Bûsîrî’nin Ķaśîdetü’l-bürde’sine Celâleddin el-Mahallî’nin yaptığı el-Envârü’l-muđîǾa adlı şerhin hâşiyesidir. Bunların yanında Desûkī’nin bir tefsiri ve Menâsikü’l-ĥac adlı bir eseri daha bulunmaktadır (son üç eserin yazmaları için bk. GAL, I, 310; II, 637).

BİBLİYOGRAFYA:

Cebertî, ǾAcâǿibü’l-âŝâr, IV, 231-233; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 357; Serkîs, MuǾcem, I, 875-876, 939; Tebrîzî, Reyĥânetü’l-edeb, II, 221; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 361-362; Brockelmann, GAL, I, 310; II, 29, 103, 269, 324, 636-637; Suppl., I, 468; II, 288, 737; Îżâĥu’l-meknûn, I, 319; Karatay, Arapça Basmalar, II, 344, 415; A. S. Fulton – M. Lings, Second Supplementary Catalogue of Arabic Printed Books in the British Museum, London 1959, s. 62, 536; Muhammed Cemâleddin eş-Şurbacî, Ķāǿime bi-evâǿili’l-maŧbûǾati’l-ǾArabiyyeti’l-maĥfûža bi-Dâri’l-Kütüb, Kahire 1383/1963, s. 157; A. G. Ellis, Catalogue of Arabic Books in the British Museum, London 1967, I, 183; II, 4748, 249-250, 280-281; Muhammed b. Hasan el-Hacvî, el-Fikrü’s-sâmî fî târîħi’l-fıķhi’l-İslâmî, Medine 1397/1977, II, 297; Halil Mardem Bey, AǾyânü’l-ķarni’ŝ-ŝâliŝ Ǿaşer, Beyrut 1977, s. 162-165; Âyide İbrâhim Nasîr, el-Kütübü’l-ǾArabiyye elletî nüşiret fî Mıśr beyne Ǿâmey 1926-1940, Kahire 1980, s. 50; C. Zeydân, Âdâb, IV, 595; Abdülvehhâb İbrâhim Ebû Süleyman, Kitâbetü’l-baĥŝi’l-Ǿilmî, Cidde 1403/1983, s. 354.

Cengiz Kallek