CÜRMÛZÎ
الجرموزي
Mutahhar b. Muhammed b. Ahmed el-Muntasır eş-Şerîf el-Hasenî (ö. 1077/1667)
Yemenli tarihçi.
1003’te (1595) San‘a’nın Cürmûz köyünde doğdu. Kaynaklarda hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Zamanının sayılı Zeydî âlimlerinden olup 27 Zilhicce 1077’de (20 Haziran 1667) âmil olarak görev yaptığı Uteme’de vefat etti.
Eserleri. 1. İkdü’l-cevâhiri’l-behiyye fî marifeti’l-memleketi’l-Yemeniyye ve’d-devleti’l-Fâtımiyyeti’l-Hüseyniyye. Hz. Peygamber devrinden 1007 (1598) yılına kadar Yemen’de valilik yapan devlet adamları ve burada hüküm süren hânedanlardan bahseden eserin yazma nüshası Riyad’da Hamed el-Câsir’in özel kütüphanesinde bulunmaktadır. 2. ed-Dürretü’l-mudıyye fi’s-sîreti’l-Kāsımiyye. 1064 (1653-54) yılında tamamlanan ve Zeydî imam Mansûr-Billâh’ın hayatını ihtiva eden eser, en-Nübzetü’l-müşîre ilâ cümelin min uyûni’s-sîre fî ahbâri Mevlânâ el-Mansûr-Billâh el-Kāsım b. Muhammed adıyla meşhur olup yazma nüshası San‘a Camii Kütüphanesi’nde ve British Museum’dadır (nr. 1064, 3329). 3. el-Cevheretü’l-münîre fî târîhi devleti’l-Müeyyed-Billâh ez-Zeydî. Yazma nüshası Berlin Kütüphanesi’nde bulunan (nr. 147) eser el-Cevheretü’l-mudıyye fî târîhi’l-hilâfeti’l-Müeyyediyye ve el-Cevheretü’l-münîre fî cümelin min uyûni’s-sîre adlarıyla da bilinmektedir. Müellif kitabında daha çok kendi müşahedelerine dayanarak Zeydî imam Müeyyed-Billâh’ın (ö. 1054/1644) Yemen Beylerbeyi Haydar Paşa ve halefi Nasuh Paşa ile mücadelesinden, Yemen’deki Osmanlı hâkimiyetinden bahsetmekte ve yaşadığı devrin meşhur bilginlerinin biyografileri hakkında bilgi vermektedir. Eserin II. cildi Milano Ambrosiana Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Arabo, nr. A 7305 A 115). 4. Tuhfetü’l-esmâǿ ve’l-ebsâr bimâ fi’s-sîreti’l-Mütevekkiliyye min garâǿibi’l-ahbâr. Zeydî imam Mütevekkil-Alellah’ın hayatı ve faaliyetlerine dair olan ve Sîretü’l-İmâm Mütevekkil-ǾAlellah İsmâǿîl b. el-Kāsım b. Mansûr adıyla da bilinen eserin yazma nüshaları Yemen’de Mükellâ’da halk kütüphanesinde, Vatikan Kütüphanesi’nde (nr. 971) ve San‘a Camii Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Nehrevâlî, Gazavâtü’l-Cerâkise ve’l-Etrâk fî cenûbi’l-Cezîre: el-Berku’l-Yemânî fi’l-fethi’l-ǾOsmânî (nşr. Hamed el-Câsir), Riyad 1387/1967, s. 60 vd.; Muhibbî, Hulâsatü’l-eser, IV, 406; Ahmed Râşid, Târîh-i Yemen ve San‘â, İstanbul 1291, I, 186 vd.; Brockelmann, GAL, II, 402; Suppl., II, 551; C. Zeydan, Târîh, s. 336; Abdullah Muhammed el-Habeşî, MerâciǾu târîhi’l-Yemen, Dımaşk 1972, s. 91, 121, 141-142, 225; a.mlf., el-Fikrü’l-İslâmî fi’l-Yemen, s. 489-490; Eymen Fuâd Seyyid, Mesâdiru târîhi’l-Yemen fi’l-Ǿasri’l-İslâmî, Kahire 1974, s. 237-238; Emîre Ali el-Meddâh, el-ǾOsmâniyyûn ve’l-İmâm el-Kāsım b. Muhammed b. ǾAlî fi’l-Yemen, 1006-1029/1598-1620, Cidde 1402/1982, s. 13, 41-49, 52, 54, 56, 61-68, 70, 7478 vd.; Ziriklî, el-ǾAlâm (Fethullah), VII, 254; Abdullah b. Hâmid, “el-Mutahhar b. Muhammed el-Cürmûzî: Müǿellefâtühû Ǿani’d-devleti’l-Kāsımiyye”, el-Müǿerrihu’l-ǾArabî, VIII, Bağdad 1978, s. 58-70; J. H. Mordtmann, “Hasan Paşa”, İA, V/1, s. 330.
Hulûsi Yavuz