CÎZÎ

الجيزي

Ebû Muhammed er-Rebî‘ b. Süleymân b. Dâvûd el-Cîzî el-Ezdî (ö. 256/870)

İmam Şâfiî’nin talebesi, fıkıh âlimi.

180 (796) yılından sonra doğdu. Kahire’ye bitişik yerleşim merkezi Cîze’ye nisbetle Cîzî, Ezd kabilesinin mevlâ*sı olduğu için de Ezdî diye anılmaktadır.

İmam Şâfiî’nin “yeni görüş”lerinin râvilerinden biri olan Cîzî, Şâfiî dışında Abdullah b. Abdülhakem, Abdullah b. Vehb el-Mısrî, İshak b. Vehb, Ebü’l-Esved Nadr b. Abdülhamid, Abdullah b. Yûsuf et-Tinnîsî gibi âlimlerden hadis rivayet etmiş, kendisinden de Ebû Dâvûd, Nesâî, İbn Ebû Dâvûd, Ebû Ca‘fer et-Tahâvî, Ebû Bekir el-Bâgandî rivayette bulunmuşlardır.

Hadis münekkitleri Cîzî hakkında “sika”, “me’mûn”, “kesîrü’l-hadîs” gibi ifadeler kullanmış, Nesâî ise “lâ be’s” değerlendirmesini tercih etmiştir.

Şâfiî’nin diğer bir talebesi olan Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî ile Cîzî arasındaki isim benzerliği zaman zaman karışıklığa sebep olmuşsa da Nevevî’ye göre Şâfiî fıkıh kitaplarında Rebî‘ b. Süleyman ismi mutlak olarak geçince Murâdî kastedilmekte, Cîzî’den bahsedilirken Cîzî nisbesi ayrıca zikredilmektedir (Tehzîb, I / 1, s. 188). Cîzî’nin İmam Şâfiî’den rivayeti azdır, hatta bazı kaynaklara göre sadece iki meseleden ibarettir. Kitâbü’l-Üm’de geçen Rebî‘ b. Süleyman ismiyle nerelerde Murâdî’nin, nerelerde Cîzî’nin kastedildiği konusunda Zeki Mübârek tarafından yapılan çalışma pek tatminkâr değildir (bk. EI² [İng.], II, 559).

256 yılı Zilhicce ayının sonlarına doğru (Kasım 870) Cîze’de vefat edip oraya defnedilen Cîzî’nin 257 veya 270’te öldüğü de söylenmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

İbn Ebû Hâtim, el-Cerh ve’t-taǾdîl, III, 464; Nevevî, Tehzîb, I / 1, s. 187-188; İbn Hallikân, Vefeyât, II, 292-293; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XII, 591-592; Sübkî, Tabakat, II, 132; İsnevî, Tabakatü’ş-ŞâfiǾiyye, I, 30-31; İbn Kadî Şühbe, Tabakatü’ş-ŞâfiǾiyye, I, 64-65; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, III, 245; İbn Hidâyetullah, Tabakatü’ş-ŞâfiǾiyye (nşr. Âdil Nüveyhiz), Beyrut 1402 / 1982, s. 25; M. Ebû Zehre, eş-ŞâfiǾî, Kahire 1367 / 1948, s. 155; Mustafa eş-Şek‘a, el-İmâm Muhammed b. İdrîs eş-ŞâfiǾî, Beyrut 1404 / 1984, s. 195-196; Muhammed Hasan Heyto, el-İctihâd ve tabakatü müctehidî’ş-ŞâfiǾiyye, Beyrut 1409 / 1988, s. 97; H. Monés, “al-Djızı”, EI² (İng.), II, 559.

Beşir Gözübenli