CİLYÂNÎ
الجلياني
Ebü’l-Fazl Abdülmün‘im b. Ömer b. Abdillâh el-Cilyânî el-Gassânî el-Endelüsî (ö. 602/1205-1206)
Endülüslü hekim, edip, şair ve mutasavvıf.
7 Muharrem 531’de (5 Ekim 1136) Gırnata’nın Vâdîâşî (Guadix) bölgesindeki Cilyâne’de (Juliana) doğdu. Murâbıtlar döneminin (1056-1147) sonlarında dünyaya gelen Cilyânî’nin hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Endülüs’ten Mağrib’e geçerek önce Kahire’ye gittiği, sonra Suriye’yi gezip Dımaşk’a yerleştiği ve 601 (1204-1205) yılında Bağdat’ı ziyaret etmesinin ardından tekrar Dımaşk’a dönerek orada vefat ettiği bilinmektedir. Kaynaklarda “hakîmü’z-zamân” unvanıyla anıldığı ifade edilen Cilyânî tıp sahasında, özellikle göz hastalıkları alanında otorite kabul ediliyordu. Aynı zamanda kimyager, matematikçi, mutasavvıf, edip ve yazdığı kasidelerle üne kavuşmuş bir şairdi; çevresinde iyi huylu, hoşsohbet, hazırcevap bir kimse olarak tanınıyordu. Dımaşk’ta önemli bir alışveriş merkezi olan Lebâdin’de, Yâkūt el-Hamevî gibi meşhur şahsiyetlerin uğradığı tıbbî malzeme ve ilâç satışı yapılan bir dükkânı vardı. 620 (1223) yılı civarında Ruha’da (Urfa) vefat eden oğlu Abdülmü’min b. Abdülmün‘im de kendisi gibi şair ve ünlü bir göz hekimi (kehhâl) idi.
Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin izzet ve ikramına mazhar olan Cilyânî onun hakkında birçok kaside yazmış, bazı kitaplarını kendisine ithaf etmiş ve Akkâ şehrini kuşatan Haçlılar’ı arkadan sardığında da (586/1190) “et-Tuhfetü’l-cevheriyye” adlı meşhur kasidesini göndermiştir; ancak bu kaside savaş sebebiyle hükümdarın eline bir yıl sonra ulaşabilmiştir (kaside için bk. İbn Ebû Usaybia, s. 630-635).
Eserleri. 1. Dîvânü’t-tedbîc (Dîvânü’l-mübeşşirât ve’l-kudsiyyât). Abdülcelîl Hasan Abdülmehdî tarafından neşredilmiştir (Amman 1989). 2. Menâdihu’l-memâdih ve ravzatü’l-meǿâsir ve’l-mefâhir fî hasâǿisi’l-Meliki’n-Nâsır Salâhıddîn. 3. Dîvânü’l-hikem ve meydânü’l-kelim (Dîvânü’l-hikem ve mensûrü’l-kelim). 4. Edebü’s-sülûk (son üç eserin yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, I, 567; Suppl., I, 785). Cilyânî’nin kaynaklarda zikredilen diğer eserleri de şunlardır : TeǾâlîk fi’t-tıb, Risâle fî sıfâti’l-edviyeti’l-mürekkebe, CâmiǾu enmâti’l-mesâǿil fi’l-Ǿarûz ve’l-hutab ve’r-resâǿil, Kitâbü Sırri’l-belâga ve sanâǿiǾi’l-bedîǾ fî fasli’l-hitâb, Dîvânü’l-gazel ve’t-teşbîb ve’l-müveşşehât ve’d-dübeytî, Dîvânü’t-teressül ve’l-muhâtabât, Nehcü’l-vedâǾa li-ehli’l-hilâǾa, Dîvânü’l-müşevvikat ile’l-meleǿi’l-aǾlâ, Kitâbü Tahrîri’n-nazar, Kitâbü Nevâdiri’l-vahy, Dîvânü teşbîhât ve elgaz ve rumûz ve ehâcî ve evsâf ve zecriyyât ve egrâz şettâ.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Ebbâr, el-Muktedab min Kitâbi Tuhfeti’l-kadim (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire 1982, s. 143; İbn Ebû Usaybia, ǾUyûnü’l-enbâǿ, s. 630-635; Kütübî, Fevâtü’l-Vefeyât, II, 407-409; Makkarî, Nefhu’t-tîb, II, 614, 635-637; IV, 329; Keşfü’z-zunûn, I, 45, 357, 780, 785, 800, 804, 809, 814; Îzâhu’l-meknûn, I, 351; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 629-630; Brockelmann, GAL, I, 567; Suppl., I, 785; Ziriklî, el-AǾlâm, IV, 167; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VI, 195; XIII, 403; el-Kamûsü’l-İslâmî, I, 624-625; Ömer Ferruh, Târîhu’l-edeb, V, 564-568; Bessâm Abdülvehhâb el-Câbî, MuǾcemü’l-aǾlâm, Limasol 1987, s. 469.
Fuat Günel