ÇENBER
Türk mûsikisi usullerinden.
XV. yüzyıldan beri kullanıldığı anlaşılan yirmi dört zamanlı ve on altı vuruşlu bir büyük usuldür. Fahte usulünün başına bir sofyan usulü getirilmekle, başka bir deyişle iki sofyanı takip eden iki yürük semâiye bir sofyanın eklenmesiyle meydana gelmiştir. 24/4’lük ikinci ve 24/2’lik üçüncü mertebeleri kullanılmıştır. Bu mertebelerin şematik gösterilişi şöyledir:
24/4’lük mertebesine “çenber”, 24/2’lik mertebesine de “ağır çenber” adı verilir. Bu usulle peşrevler, kârlar ve besteler ölçülmüştür. Ağırlıkları sebebiyle birinci bestelerde kullanılan ağır çenber usulüyle ölçülmüş bestelerde terennüm, ikinci usulün son dört zamanının (te, ke, te, ke) başından girer. Bu terennümler genellikle iki usuldür ve sonunda, mısraın son yarısından alınmış bir kısım tekrar edilir. Bu usulle ölçülmüş bestelere iki veya iki buçuk zaman uzayan bir “ah” terennümü ile başlanılması da âdettir. Ayrıca usulün 24/2’lik mertebesi ritim itibariyle ağır olduğu için ikinci sofyanın dördüncü zamanı, birimin yarı değeri olan dörtlükle “düm, düm” şeklinde velvelelendirilerek vurulur.
BİBLİYOGRAFYA:
Ezgi, Türk Musikisi, II, 71-83; V, 287-288; Özkan, TMNU, s. 653-654; Sadeddin Heper, “Türk Musikisinde Usuller”, MM, sy. 346 (1978), s. 16.
İsmail Hakkı Özkan