CEMÎL el-AZM &&&(جميل العظم)&&& Cemîl b. Mustafâ el-Azm (ö. 1873-1933)
Suriyeli edip, şair ve gazeteci.
İstanbul’da doğdu. Ailesi aslen Konyalıdır. IV. Murad zamanında (1623-1640) Suriye’ye yerleşen ailenin bilinen ilk atası Kemik (Azm) Hüseyin’e nisbetle bu aileye mensup olanlar “el-Azm” lakabını kullanmışlardır (bk. AZMZÂDELER). Beş yaşında iken babasını kaybetti. Bunun üzerine ailesiyle birlikte Şam’a taşındı ve orada okudu. Arapça’nın yanı sıra Türkçe ve Farsça öğrendi. Şam, Adana, İstanbul ve Beyrut’ta çeşitli resmî görevlerde bulundu. 1912’de aylık el-Besâǿir dergisini çıkardı. Dergi on bir sayı devam etmiştir. İstanbul’da yayımlanan el-MaǾlûmâtü’l-ǾArabiyye adlı gazetenin bir süre nâşirliğini yaptı. el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî bi-Dımaşk’a üye seçildi. Çeşitli dergi ve gazetelerde makale ve şiirler yazdı. 15 Kasım 1933’te Şam’da
öldü. İyi bir hattat olan Cemîl el-Azm yazma eserlere çok meraklıydı. Aynı zamanda bunların ticaretini de yapıyordu.
Eserleri. Cemîl el-Azm’in yarım kalmış çeşitli edebî çalışmaları dışındaki önemli eserleri şunlardır: 1. ǾUkūdü’l-cevher fî terâcimi men lehüm hamsûne tasnîfen fe-miǿe fe-ekser. Müslüman ve antik Yunan bilginlerinden kırk âlimin biyografisini ve alfabetik olarak eserlerini ihtiva eden iki ciltten ibaret bu kitabın I. cildi Beyrut’ta basılmıştır (1326). Daha hacimli olan II. cildi ise henüz yayımlanmamıştır. 2. Tercemetü ǾOsmân Bâşâ el-Gāzî (İstanbul 1315). Gazi Osman Paşa hakkında bir monografidir. 3. es-Sırrü’l-masûn zeylü Keşfi’z-zunûn. Müellif bu esere el-İsfâr Ǿani’l-Ǿulûm ve’l-esfâr adıyla yazdığı 1000 sayfalık mukaddimede muhtelif ilimler, ünlü yazarlar ve eserleri hakkında bilgi vermiştir. Mukaddimeyi el-Besâǿir’in 7 ve 8. sayılarında yayımlamaya başlamış, fakat derginin kapanması üzerine devamı neşredilmemiştir. 4. Tefrîcü’ş-şidde fî taştîri’l-Bürde (İstanbul 1313). Bûsîrî’nin tanınmış Kasîdetü’l-bürde’sinin şerhidir. 5. el-Mâzî ve’l-hâl. Kānûn-ı Esâsî’nin ilânından sonra Osmanlı idaresindeki halklara dair yazdığı bir risâledir (1326).
Cemîl el-Azm şu eserleri de neşre hazırlamıştır: Tahbîrü’l-muvaşşîn fi’t-taǾbîr bi’s-sîn ve’ş-şîn. Fîrûzâbâdî’nin dil ile ilgili bu eserinin bir kısmını el-Besâǿir’de yayımlamış, daha sonra tamamını kitap halinde neşretmiştir. Halku’l-insân. Ebü’l-Hasan Saîd b. Hibetullah’ın (ö. 495/1101) tıbba dair olan bu eserinin bir kısmını el-Besâǿir’de yayımladıktan sonra tamamını kitap halinde neşretmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Serkîs, MuǾcem, II, 1341-1342; Brockelmann, GAL Suppl., III, 427-428; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, III, 161; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), II, 138-139; Abdülkādir Ayyâş, MuǾcemü’l-müǿellifîne’s-Sûriyyîn fi’l-karni’l-Ǿışrîn, Dımaşk 1405/1985, s. 357; Muhammed Abdüllatîf Sâlih el-Ferfûr, AǾlâmü Dımaşk, Dımaşk 1408/1987, s. 64-65; Îsâ İskender el-Ma‘lûf, “el-Merhûm Cemil Bek el-ǾAzm”, MMİADm., XIV/1 (1936), s. 56-61.
Azmi Yüksel