CEMÂLEDDİN et-TÜRKÎ &&&(جمال الدين التركي)&&& XIV. yüzyılda yaşayan Türk dilcisi.
Tam adı Cemâleddin Ebû Muhammed Abdullah et-Türkî olan bu dil bilgininin hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Nisbesinden Türk asıllı olduğu anlaşılmakta ve Memlük ülkesinin kuzeydoğusunda Suriye’de bulunduğu tahmin edilmektedir. Kıpçak Türkçesi için çok önemli bir kaynak olan Kitâbü Bulgati’l-müştâk fî lugati’t-Türk ve’l-Kıfçâk adlı eseriyle tanınmıştır.
Yazılış tarihi kesin olarak bilinemeyen Bulgatü’l-müştâk’ın tek yazma nüshası Bibliothèque Nationale’de bulunmaktadır. Bu yazma harekeli ve okunaklı bir nesihle istinsah edilmiştir. Metin zikzaklı ve alt alta iki satır halinde beş ve dörtlü kare şekiller oluşturacak biçimde yazılmıştır. Her sayfadaki karelerin toplamı yirmi üçtür. Arapça-Türkçe bir sözlük niteliğinde olan eser iki bölümden oluşur. 1. İsimler bölümü (vr. 7ª-21ª). Bu bölümdeki kelimeler konulara göre gruplandırılmış ve sıralanmıştır. 2. Fiiller bölümü (vr. 21ª-88b). Bu bölümdeki kelimeler Arap alfabesine göre dizilmiş olup fiillerin belirli geçmiş zamanı, geniş zamanı ve emir şekilleri gösterilmiştir. Toplam 1500 kadar madde başı kelimeyi ihtiva eden eserde az sayıda Oğuzca kelime de bulunmaktadır.
Bulgatü’l-müştâk, Polonyalı Türkolog A. Zajaczkowski tarafından birinci bölümü Fransızca, ikincisi Lehçe olmak üzere iki bölüm halinde neşredilmiştir (1. bölüm: Manuel arabe de la langue des Turcs et des Kiptchaks, Warszawa 1938, XXI, 57+16 s.+4 sayfa tıpkıbasım; 2. bölüm: Slownik Arabsko-Kipczacki z okresu Pan’tswa Memeluckiego, Warszawa 1954, 86+138 sayfa tıpkıbasım). Birinci bölümün 1958’de fotoğraf usulü ile ikinci baskısı da yapılmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Blochet, Catalogue, s. 300-301; A. Zajaczkowski, Manuel arabe de la langue des Turcs et des Kiptchaks, Warszawa 1938, tür.yer.; a.mlf., Slownik Arabsko-Kipczacki z okresu pa’nstwa Mameluckiego, Warszawa 1954, tür.yer.; Ahmet Caferoğlu, Türk Dili Tarihi, İstanbul 1964, II, 200-201; O. Pritsak, “Das Kiptschakische A Mamluk Kiptschakische”, Ph. TF, I (1959), s. 75-76; A. F. Karamanlıoğlu, “Kıpçaklar ve Kıpçak Türkçesi”, TDED, XII (1963), s. 182-183.
Nuri Yüce