CEM‘U’l-CEVÂMİ‘
جمع الجوامع
Süyûtî’nin (ö. 911/1505) bütün hadisleri toplamak üzere kaleme aldığı eseri.
Süyûtî bütün hadislerin 200.000 civarında olduğunu düşünmekte ve bunları bir araya getirmeyi arzu etmekteydi. el-CâmiǾu’l-kebîr adıyla da bilinen ve müellifin vefatı üzerine yarım kalan CemǾu’l-cevâmiǾ bu düşüncenin mahsulüdür. İki bölüm halinde tertip edilen eserin birinci bölümünde kavlî hadisler alfabetik olarak sıralanmakta, ikinci bölümde ise fiilî veya kavlî-fiilî hadisler bulunmaktadır. Bu kısım da aşere-i mübeşşereden başlamak üzere diğer sahâbî râvilerin adına göre alfabetiktir. Her hadisten sonra onu rivayet eden sahâbîlerin adları verilmektedir.
Eserde yetmiş bir kaynaktan derlenen 100.000’e yakın hadis bulunmaktadır. Bu kaynakların bir kısmı günümüze intikal etmemiştir. Bu sebeple CemǾu’l-cevâmiǾ, aynı zamanda büyük bir kültür mirasının bir kısmını büsbütün kaybolmaktan kurtarmıştır. Süyûtî gerek CemǾu’l-cevâmiǿdeki, gerekse ondan kısa metinli 10.000’den fazla hadisi seçerek meydana getirdiği el-CâmiǾu’ś-śaġīr*deki hadislerin sahih, hasen ve zayıf oluşunu, mukaddimede kaynaklarını sadece sahih hadis ihtiva edenler; sahih, hasen, zayıf hadis ihtiva edenler; sadece zayıf hadis ihtiva edenler şeklinde üç grup halinde sınıflandırmak suretiyle
belirtmiştir. Yalnız güvenilir hadisleri değil ulaşabildiği bütün hadisleri toplamayı arzu etmiş, bu sebeple eserde birçok zayıf, hatta mevzû rivayetler de yer almıştır. Bunda müellifin, eserini yeniden gözden geçirme fırsatını bulamamasının da tesiri vardır.
Müttakī el-Hindî (ö. 975/1567), CemǾu’l-cevâmiǾ ile el-CâmiǾu’ś-śaġīr’i birleştirerek bazı ilâveler yaptıktan sonra hadisleri kitap ve bablara göre tertip etmiş, kitapları da isimlerine göre alfabetik sıraya koymak suretiyle Kenzü’l-Ǿummâl* fî süneni’l-akvâl ve’l-efǾâl adlı eserini meydana getirmiştir.
En eski yazma nüshası Süyûtî’nin vefatından otuz sekiz yıl sonraki bir tarihi (949) taşıyan CemǾu’l-cevâmiǾ, 1970 yılına kadar yazma olarak çeşitli kütüphanelerde (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 95, 316.956; Hidiviyye Ktp., nr. 473; Mektebetü’l-Ahmediyye, Yûsuf Şerkavî bölümü, nr. 1411; Zâhiriyye Ktp., nr. 195) kalmıştır. Bu tarihte Mecmau’l-buhûsi’l-İslâmiyye (Ezher) tarafından kurulan üç kişilik bir komisyon eser üzerinde çalışmaya başlamış ve 1970’te Kahire’de eserin neşrine geçilmiştir. Sekiz veya on cilt olacağı tahmin edilen eserin IV. cildi 1992’de yayımlanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
CemǾu’l-cevâmiǾ el-maǾrûf bi’l-CâmiǾi’l-kebîr, Kahire 1390/1970, I (takdîm ve tasdîr yazıları); Muttakı el-Hindî, Kenzü’l-Ǿummâl, I, 1-22; Brockelmann, GAL, II, 186; Suppl., II, 183; el-Kamûsü’l-İslâmî, I, 633; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe, s. 182-183; Hüseyin Îsâ Abdüzzâhir, “CemǾu’l-cevâmiǾ ev el-CâmiǾu’l-kebîr”, el-VaǾyü’l-İslâmî, sy. 90, Kahire 1972, s. 87-95.
İsmail L. Çakan