ÇEÇNÂME

چچنامه

Hindistan’ın Sind bölgesi tarihiyle ilgili müellifi meçhul bir eser.

Adını İslâm fethi öncesi Sind’de hüküm süren Çeç hânedanından almıştır. Çeçnâme’nin III. (IX.) yüzyılda telif edilen Arapça orijinali günümüze gelmemiştir. Ali b. Hâmid b. Ebû Bekir el-Kûfî, eseri 613’te (1216) bir mukaddime ve hâtime ekleyerek Farsça’ya çevirmiş ve Sind hâkimi Nâsırüddin Kabâce’nin veziri Aynülmülk Fahreddin el-Eş‘arî’ye sunmuştur. Zamanımıza intikal eden bu Farsça tercüme daha sonra Fetihnâme, Târîh-i Hind, Fetihnâme-i Sind, Minhâcü’d-dîn ve’l-mülk, Minhâcü’l-mesâlik, Târîh-i Sind, Târîh-i Kasımî adlarıyla da anılmıştır. Eserde Sind’in İslâm fetihlerinden önceki tarihiyle VII. yüzyılda gerçekleştirilen İslâm akınları hakkında bilgi verilmektedir. Burada, Emevî Halifesi I. Velîd tarafından 711’de Sind’in fethine memur edilen Muhammed b. Kasım es-Sekafî’nin ülkedeki savaşları ve fetihleri çok geniş bir şekilde yer almaktadır.

Çeçnâme’de biri Sind, diğeri klasik Arap tarihçiliği olmak üzere iki ayrı tarihçilik geleneğine yer verilmiştir. Eserin Sind’in fetihten önceki tarihiyle ilgili bölümü, Arapça malzeme ile zenginleştirilmiş müstakil bir kitap gibidir. Müellif İslâmî dönemle ilgili bölümü yazarken muhtemelen Belâzürî, Ya‘kubî ve İbn Cerîr et-Taberî gibi Arap tarihçilerin eserlerinden istifade etmiştir. Ayrıca Medâinî’nin Kitâbü Sagri’l-Hind, Kitâbü ǾUmmâli’l-Hind, Kitâbü Fethi Mekrân, Kitâbü Ahbâri Sakıf, Kitâbü Fütûhi’l-Hind ve’s-Sind gibi kaybolmuş eserlerinden faydalanmıştır. Çeçnâme, Sind tarihi için birinci elden kaynak olduğu gibi Medâinî’nin zamanımıza intikal etmeyen eserlerindeki bilgileri nakletmesi bakımından da önemlidir.

Çeçnâme’nin önce Elliot ve Dowson tarafından yapılan özet halinde İngilizce çevirisi, The History of India as Told by its Historians (London 1867) adlı eserin I. cildi içinde yayımlanmış (s. 131-211), tamamı ise daha sonra Mirza Kalichbeg Fredunbeg tarafından The Chach Namah, an Ancient History of Sind Giving the Hindu Period down to Arab Conquest adıyla İngilizce’ye çevrilmiştir (Karaçi 1900). Ömer b. Muhammed Dâûdpota Çeçnâme’nin Farsça metnini Fetih-nâme-i Sind (Chach-nâmah) adıyla yayımlamıştır (Haydarâbâd 1358/1939). Kitabı ayrıca A. Rezvî Urduca’ya (Haydarâbâd-Sind 1963), Mahdûm Emîr Ahmed ile Nebî Bahş Han Baloç da Fetihnâme-i Sind adıyla Sindce’ye (Hayradâbâd-Sind 1966) çevirmişlerdir.

BİBLİYOGRAFYA:

Storey, Persian Literature, I, 650-651; I/2, s. 1323; N. A. Baloch, “Fateh Nama and its Source”, Proceedings of the Pakistan History Conference, sy. 5, Karachi 1955, s. 79-82; I. H. Qureshi, The Muslim Community of the IndoPakistan Subcontinent, The Hague 1962, s. 37 vd.; M. A. Khan, Some Important Persian Prose Writings of the Thirteenth Century, A.D. in India, Aligarh 1970, s. 136-143; Safâ, Edebiyyât, III/2, s. 1166-1167; Y. Friedmann, “A Contribution to the Early History of Islam in India”, Studies in Memory of Gaston Wiet (nşr. M. Rosén-Ayalon), Jerusalem 1977, s. 309-333; a.mlf., “The Origins and Significance of the Chach-nama”, Islam in Asia, Oxford 1984, I, 23-37; a.mlf., “Čač-Nama”, EI² Suppl. (İng.), s. 162-163; P. Hardy, “Is the Chach-Nama intelligible to the Historian as Political Theory?”, Sind Through the Centuries (nşr. H. Khuhro), Karachi 1981, s. 111-117; F. Gabrieli, “Muhammad Ibn Qasim ath-Thaqafı and the Arab Conquest of Sind”, East and West, XV, Roma 1964-65, s. 281-295; D. N. MacLean, “Čač-nama”, EIr., IV, 605-606.

Tahsin Yazıcı