BÛŞENCÎ, Muhammed b. İbrâhim

محمّد بن إبراهيم البوشنجي

Ebû Abdillâh Muhammed b. İbrâhîm b. Saîd el-Bûşencî (ö. 291/904)

Muhaddis, fıkıh ve lugat âlimi.

204 (819) yılında doğdu. İlk tahsiline Herat yakınlarındaki Bûşenc kasabasında Kur’ân-ı Kerîm’i ezberleyerek başladı. Daha sonra hadis öğrenmek için Kûfe, Bağdat, Basra, Dımaşk, Hicaz ve Mısır’da yıllarca kalarak zamanının ileri gelen âlimlerinden hadis ve fıkıh okudu. Ahmed b. Hanbel, Yahyâ b. Bükeyr, Müsedded b. Müserhed, İsmâil b. Ebû Üveys, Saîd b. Mansûr gibi âlimlerden rivayette bulundu. Dâvûd ez-Zâhirî Bûşencî’yi tanıdığı zaman son derece takdir etmiş ve yanındaki öğrencilerine onu kendisinden istifade edilen, fakat kendisi kimseden faydalanma ihtiyacında olmayan bir âlim diye takdim etmiştir. Tahsilini tamamladıktan sonra yurduna dönen Bûşencî, Horasan’ın en önemli ilim merkezleri olan Nîşâbur, Merv ve Semerkant’ta, bir süre de Buhara’da hadis okuttu. Kendisinden hadis rivayet edenlerden Muhammed b. İshak es-Sâgānî, İbn Huzeyme, Büştî, Da‘lec b. Ahmed, Ebü’l-Abbas ed-Degūlî, İsmâil b. Nüceyd zikredilebilir. Yaşça büyük, hadis ilminde de ondan daha üstün olan Buhârî el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’inde Bûşencî’den bir hadis rivayet etmiştir (“Tefsîr”, 5/165).

Rivayet ettiği hadisleri ezbere bilmesiyle de tanınan Bûşencî’nin hadislerdeki nâdir (garîb) kelimeleri ve anlaşılması güç yerleri açıklamakta büyük mahareti vardı. Geniş bir fıkıh kültürüne sahipti. Maddî bakımdan hayli cömert olmakla beraber ilmini esirger, her müracaat edeni talebeliğe kabul etmezdi.

Devrindeki âlimlerin takdirini kazanmış sika* bir muhaddis olan Bûşencî’nin rivayetleri güvenilir hadis kaynaklarında mevcuttur. Her ne kadar onun bazı eserleri telif ettiği söylenirse de fıkha dair olduğu anlaşılan Kitâbü’l-MetâǾim (bk. Abbâdî, s. 47) adlı eserinden başka hiçbir kitabına kaynaklarda rastlanmaz. Tabakātü’l-Hanâbile’de Bûşencî’nin Hanbelî olduğu kaydedilmekle beraber Zehebî ve Safedî onun Mâlikî olduğunu söylemekte, İbn Hacer ise Şâfiîliğinin şüphe götürmediğini ifade etmektedir.

Bûşencî Nîşâbur’da vefat etmiş, cenaze namazını talebesi meşhur muhaddis İbn Huzeyme kıldırmıştır.

BİBLİYOGRAFYA:

Buhârî, “Tefsîr”, 5/165; el-Cerh ve’t-taǾdîl, VII, 187; İbn Hibbân, es-Sikat, IX, 152; Abbâdî, Fukahâǿü’ş-ŞâfiǾiyye, s. 47-49; Tabakātü’l-Hanâbile, I, 264; İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam, VI, 48; Zehebî, Tezkiretü’l-huffâz, II, 657; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIII, 581-589; Safedî, el-Vâfî, I, 342; Sübkî, Tabakāt, II, 189-207; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, IX, 8-10; Hazrecî, Hulâsatü Tezhîb, s. 324; İbnü’l-İmâd, Şezerât, II, 205; Muhammed Hasan Heyto, el-İctihâd ve tabakātü müctehidi’ş-ŞâfiǾiyye, Beyrut 1409/ 1988, s. 122-123.

Mücteba Uğur