BURSLAN, Kıvâmüddin
(ö. 1889-1956)
Son devir din âlimlerinden.
Kazan’da doğdu. Babası Mehmed Nur Efendi, annesi Tavli Server Hanım’dır. Kıvâmüddin burada başladığı tahsiline 1911’de Medine’de devam etti. Tefsir, hadis, fıkıh ve Arap edebiyatı okuyarak her birinden icâzet aldı. 1916’da İstanbul’a giderek Medresetü’l-mütehassısîn’e girdi ve burayı da bitirip mezuniyet ruûsunu kazandı (1922).
Eylül 1927’de İstanbul vâiz adayı olarak ilk memuriyetine başladı, Mart 1928’de bu göreve asâleten tayin edildi. 1929-1940 yılları arasında İstanbul Üniversitesi (Dârülfünun) Edebiyat Fakültesi Türkiyat Enstitüsü’nde asistanlık yaptı, bir süre de üniversitenin tercümanlık görevini yürüttü. Dârülfünun’un lağvı üzerine 1940’tan itibaren Diyanet İşleri Başkanlığı zat işleri tedkik memurluğu görevinde bulundu. Ahmet Hamdi Akseki’nin Diyanet İşleri başkanlığı döneminde müşavere heyeti tedkik memurluğuna, ardından da aynı heyette üyeliğe tayin edildi (17 Nisan 1945). Bu görevde bulunduğu sırada gözlerinin çok az görmesine rağmen üye arkadaşı Hasan Hüsnü Erdem’le birlikte Nevevî’nin Riyâzü’s-sâlihîn adlı eserinin Türkçe’ye çevrilmesinde büyük hizmetleri oldu. Gözlerinin görmemesi ve bazı hastalıkları dolayısıyla Diyanet İşleri Başkanlığı Müşavere ve Dinî Eserler İnceleme Kurulu üyesi iken Ağustos 1955’te emekliye ayrıldı. 26 Nisan 1956’da Ankara’da vefat etti ve Cebeci Asrî Mezarlığı’na defnedildi.
Sahasında iyi yetişmiş bir ilim adamı olan Kıvâmüddin Burslan dinî ilimler kadar müsbet ilimlere de vâkıftı.
Eserleri. 1. Riyâzü’s-sâlihîn ve Tercemesi (Ankara 1949). Açık ve sade bir dille yapılan bu tercüme üç cilt olup ilk iki cildi Hasan Hüsnü Erdem’le müştereken hazırlamış, rahatsızlığı dolayısıyla üçüncü cildin tercümesine katılamamıştır. Önce cüzler halinde basılan ve büyük ilgi gören eserin daha sonra birkaç baskısı yapılmıştır. 2. Ta‘dîl (Şumnu 1339/ 1923). Medreselerin ve din âlimlerinin lüzumuna işaret eden elli sayfalık bir risâledir. 3. Büyük Türk Feylesofu Uzluk Oğlu Fârâbî’nin Eserlerinden Seçme Parçalar (İstabul 1935). Fârâbî’nin Mısır’da basılan çeşitli eserlerinden bazı bölümlerin tercümesidir. 4. Fârâbî (Hilmi Ziya Ülken’le birlikte, İstanbul 1940). Fârâbî’nin Hindistan’da yayımlanan dokuz risâlesinden yapılan tercümedir. Ayrıca Fârâbî’nin hal tercümesi ve felsefesine dair önemli bilgiler ihtiva etmektedir. 5. Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi (İstanbul 1943). İmâdüddin Kâtib el-İsfahânî’nin Bündârî tarafından kısaltılan Zübdetü’n-nusra ve nuhbetü’l-Ǿusra adlı eserinden M. Th. Houtsma’nın Histoire des Seljoucides de L’Irāq, Par al-Bondārî, d’après Imad -ad-din al-Kâtib al-Isfahani-Texte arabe publié d’après les MSS d’Oxford et de Paris (Leiden 1889) adıyla neşrettiği metnin Türkçe’ye tercümesidir.
Burslan’ın değişik konularda tercüme ve telif birçok makalesi de vardır. Bunların başlıcaları şunlardır: 1. “İmam Ahmed’in Bir Eseri–İslâm’ın En Kadîm İki Mezhebinin Münakaşası” (mecmuanın fihristinde bu makale “İmam Ahmed b. Hanbel’in Bir Eseri, Eserin Tarihî Kıymeti, Kitâb-ı Reddü’l-Cehmiyye ve’z-zenâdıka” adıyla yer almıştır, DİFM, sy. 5-6 [Haziran 1927], s. 278-327). Makale, Ahmed b. Hanbel’e ait er-Red Ǿale’z-zenâdıka ve’l-Cehmiyye adlı eserin Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde kayıtlı (Revan Köşkü, nr. 510/4) bir mecmuada bulunan nüshasının tercümesidir. Mütercim adı geçen mecmuanın 313-327. sayfaları arasında bu metnin tıpkıbasımını da vermiştir. 2. “Ebü’l-Hasan el-Eş‘arî’nin Bâbü’l-ebvâb Ahâlisine Yazdığı Mektup” (DİFM, sy. 7 [Kânunusâni 1928], s. 154-176; sy. 8 [Mart 1928], s. 50-280). Ebü’l-Hasan el-Eş‘arî’nin ilmî şahsiyetine dair bir giriş, Eş‘arî’nin Bâbü’l-ebvâb adlı risâlesinin metniyle bu risâlenin tercümesinden meydana gelmektedir. 3. “Nehc -ül-Ferâdis’ten Derlenen Türkçe Sözler” (TM, IV [İstanbul 1934], s. 169-250). Ayrıca kendisi “Tâlim Sicili”nde, “Res Kavminin Dinine Dair Bir Yazı” başlığını taşıyan ve Azerbaycan adlı mecmuada yayımlanan bir makalesi daha bulunduğunu bildirmektedir.
Kıvâmüddin Burslan’ın sicil dosyasından öğrenildiğine göre yayımlanamamış bazı tercümeleri de vardır. 1. Dürer-i Kâmine’de Türk Ricâli ve Meşâyihi. İbn Hacer el-Askalânî’nin VIII. (XIV.) yüzyıl ricâline dair yazdığı ed-Dürerü’l-kâmine adlı eserinde isimleri geçen Türk devlet ve ilim adamlarının biyografilerinin tercümesidir. Bu tercüme Türkiyat Enstitüsü Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. 2. Bîrûnî’nin Tahkīk mâ li’l-Hind adlı eserinin tercümesi. Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi’ndedir. 3. Bîrûnî’nin Tahdîdü
nihâyâti’l-emâkin adlı eserinin tercümesi. Aslı Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Fâtih, nr. 3386) olan bu eserin tercümesi Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. 4. İbn Miskeveyh’in Tecâribü’l-ümem adlı eserinin 6 ve 7. cüzlerinin tercümesi. Bu tercüme de Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi’ndedir. 5. el-Ezher mecmuasından tercüme edilen seri halindeki yirmi yedi makale ise Diyanet İşleri Başkanlığı’na verilmiştir. Mezuniyet tezi olarak hazırladığı, Elmalılı Hamdi, İzmirli İsmail Hakkı ve Şevketî efendilerin takrizlerini taşıyan “İrâde-i Cüz’iyyeye Dair” adlı 160 sayfalık çalışması ise kaybolmuştur.
BİBLİYOGRAFYA:
Kıvâmüddin Burslan’a ait “Tâlim Sicili”, Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi, Dosya nr. 230.027; Sezgin, GAS, I, 507, 604; Enver Koray, Türkiye Tarih Yayınları Bibliyografyası, İstanbul 1971, II, 189; Ahmet Koca v.dğr., Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları Bibliyografyası (1949-1975), Ankara 1978, s. 137; Bekir Topaloğlu, Kelâm İlmi: Giriş, İstanbul 1981, s. 138; Diyanet İşleri Başkanlığı Biyografik Teşkilât Albümü: 1924-1989, Ankara 1989, s. 68; H. Ritter, “Eş’arî”, İA, IV, 391; M. Yaşar Kandemir, “Ahmed b. Hanbel”, DİA, II, 78.
Veli Ertan