BÛRÎNÎ
(البوريني)
Ebü’z-Ziyâ Bedrüddîn Hasen b. Muhammed es-Saffûrî el-Bûrînî (ö. 1024/1615)
Dımaşklı tarihçi, fakih ve şair.
963’te (1556) Filistin’in Saffûriye şehrinde doğdu. Babası -bir rivayete göre kendisi- Nablus’a bağlı Bûrîn’de doğduğu için Bûrînî nisbesini almıştır. Babasıyla birlikte Dımaşk’a gitti (1565) ve Sâlihiye’deki Ömeriyye Medresesi’nde okudu. 1567’de kıtlık yüzünden tahsiline dört yıl ara verdi ve Dımaşk’tan ayrılıp Kudüs’e gitti. 1580’de Dımaşk’a döndü, Emeviye Camii’nde Şâfiî fıkhı okutmaya ve birçok medresede ders vermeye başladı. Derslerindeki metodu ve güzel konuşmasıyla büyük bir şöhret kazandı, talebelerinin sayısı hızla çoğaldı. Çağdaşı Necmeddin el-Gazzî onun için, “Bulunduğu meclislerin bülbülü idi” demektedir. 1611’de Suriyeliler’in hac kafilesinde kadı olarak görev yaptı. Farsça ve Türkçe de bilen Bûrînî çok zeki ve kabiliyetli bir kişi olup lugat, nahiv, siyer, megāzî, fıkıh, riyâziyyât ve mantık sahalarında devrin önde gelen âlimlerindendi. 13 Cemâziyelevvel 1024’te (10 Haziran 1615) Dımaşk’ta öldü ve Bâbülferâdis’te defnedildi.
Eserleri. 1. el-Bahrü’l-fâǿiz fî şerhi Dîvâni İbni’l-Fârız. Ömer b. Fârız’ın divanına yazdığı bu şerhin Süleymaniye Kütüphanesi’nde muhtelif yazma nüshaları bulunmaktadır (Hasan Hüsnü Paşa, nr. 988; Kılıç Ali Paşa, nr. 803; Esad Efendi, nr. 2785; Yenicami, nr. 969; Reîsülküttâb, nr. 829, 951; Ayasofya, nr. 4074). Eser Rüşeyd ed-Dahdâh el-Lübnânî tarafından Nablusî’nin şerhiyle birlikte Marsilya’da (1853), daha sonra Kahire’de (1289, 1306, 1310, 1319-1320, 1329) yayımlanmıştır. Divan yalnız Bûrînî’nin şerhiyle de neşredilmiştir (Kahire 1279; Bulak 1289; Kahire 1313). Emîn el-Hûrî Bûrînî’nin şerhini el-Gāmız min şerhi Dîvâni İbni’l-Fârız adıyla ihtisar etmiştir (Beyrut 1886, 1888). 2. Terâcimü’l-aǾyân min ebnâǿi’z-zamân. Kendi devrinde yaşamış olan ünlü 205 kişinin hal tercümesini ihtiva eden ve uzun aralıklarla on dört yılda tamamlanan (1614) bu alfabetik eser ilk defa Fazlullah b. Muhibbullah tarafından bir zeyille birlikte yayımlanmış (1078/1667), daha sonra Selâhaddin el-Müneccid tarafından iki cilt halinde Dımaşk’ta (1959-1966) neşredilmiştir. 3. Dîvân. Eserin Köprülü Kütüphanesi’nde 98 varaktan ibaret bir nüshası bulunmaktadır (nr. 1257). 4. Şerhu’l-Kasîdeti’l-yâǿiyye. İbnü’l-Fârız’ın el-Kasîdetü’l-yâǿiyye’sinin şerhi olan eserin Köprülü Kütüphanesi’nde (nr. 735) ve Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Hasan Hüsnü Paşa, nr. 969) birer nüshası bulunmaktadır. 5. Şerhu’l-Kasîdeti’t-tâǿiyye. Yine İbnü’l-Fârız’ın el-Kasîdetü’t-tâǿiyye’sinin şerhi olup Süleymaniye Kütüphanesi’nde bir nüshası bulunmaktadır (Hâlet Efendi, nr. 814/14). Bûrînî’nin diğer eserlerinden bazıları da şunlardır: Hâşiye Ǿalâ Envâri’t-tenzîl, er-Rihletü’l-Halebiyye, er-Rihletü’t-Trâblusiyye, es-SebǾu’s-seyyâre, Şerhu’l-Kâfiye, Hâşiye Ǿale’l-Mutavvel (Ziriklî, II, 236; Kehhâle, III, 289).
BİBLİYOGRAFYA:
Muhibbî, Hulâsatü’l-eser, II, 51-61; Keşfü’z-zunûn, I, 267, 767, 1370; Hafâcî, Reyhânetü’l-elibbâǿ, I, 42-52; Serkîs, MuǾcem, I, 202, 602; Brockelmann, GAL, II, 374-375; Suppl., II, 401; a.mlf., “Bûrînî”, İA, II, 806; a.mlf., “al-Būrīnī”, EI² (İng.), I, 1333; Îzâhu’l-meknûn, I, 139, 279, 494, 550, 551; II, 3; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 291; Ziriklî, el-ǾAlâm, II, 235-236; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, III, 289; el-Kāmûsü’l-İslâmî, I, 389; Selâhaddin el-Müneccid, MuǾcemü’l-müǿerrihîne’d-Dımaşkıyyîn, Beyrut 1398/ 1978, s. 312; Ömer Ferrûh, Târîhu’l-edeb, III, 522, 526; Nüveyhiz, MuǾcemü’l-müfessirîn, I, 146; C. Zeydan, Âdâb (Dayf), III, 308; Mv.Fs., II, 238-239; Ramazan Şeşen v.dğr., Fihrisü mahtûtâti mektebeti Köprülü, İstanbul 1406/1986, I, 359 (nr. 735); II, 38 (nr. 1257); Flügel, Handschriften, II, 357-358; Bekrî Şeyh Emîn, MütâlaǾât fi’ş-şiǾri’l-Memlûkî ve’l-ǾOsmânî, Beyrut 1986, s. 244; Muhammed Rıdvân ed-Dâye, AǾlâmü’l-edebi’l-ǾAbbâsî, Beyrut 1407/1987, s. 111; Abdülvehhâb es-Sâbûnî, ŞuǾarâǿ ve devâvîn, Beyrut, ts. (Mektebetü Dâri’ş-Şark), s. 255-256; Muhammed M. Şerrâb, MuǾcemü büldâni Filistîn, Dımaşk 1407/1987, s. 172-173; Muhammed Kürd Ali, “Terâcimü’l-aǾyân min ebnâǿi’z-zamân”, MMİADm., III/4 (1341/ 1923), s. 193-202.
Abdülkerim Özaydın