BULUKKÎN b. ZÎRÎ

بلكّين بن زيري))

Ebü’l-Fütûh Yûsuf Bulukkîn b. Zîrî b. Menâd es-Sanhâcî (ö. 373/984)

İfrîkıyye’de hüküm süren Zîrîler (Sanhâce) Devleti’nin kurucusu ve ilk hükümdarı.

Berberî asıllı Sanhâce kabilesine mensup olan Bulukkîn’in babası ve dedesi de nüfuz ve itibar sahibi kişilerdi. Fâtımî Halifesi Mansûr tarafından Mağrib valiliğine tayin edilen Zîrî, Saîd b. Yûsuf’un Cebeliavrâs’ta isyanı üzerine oğlu Bulukkîn’i büyük bir ordu ile onun üzerine gönderdi. Begāye yakınlarında vuku bulan savaşta mağlûp olan Saîd b. Yûsuf çok sayıda adamıyla birlikte öldürüldü. Bu zafer Bulukkîn’in halife nezdindeki itibarını arttırdı ve 960’ta yeni kurulan Cezayir, Miliana ve Médéa şehirlerinin idaresiyle görevlendirildi. Bulukkîn 968’de Halife Muiz-Lidînillâh’a itaatten ayrılan Zenâteli Muhammed b. Hüseyin’in üzerine yürüyüp onu da mağlûp etti. Halife buna çok sevindi; çünkü Mısır’a gittiği takdirde ülkesinin istilâ edilmesinden korkuyordu. Bulukkîn’in bu başarısı onun endişesini giderdi. Babası Zîrî’nin Mesîle ve Zab şehirlerinin âsi valisi Ca‘fer b. Ali b. Hamdûn ile yaptığı savaşta öldürülmesi üzerine derhal harekete geçen Bulukkîn, Zenâte’ye mensup pek çok kişiyi öldürerek babasının intikamını aldı (971). Halife Muiz de Mesîle ve çevresini Bulukkîn’in iktâ*larına ilâve ederek onu Ebü’l-Fütûh Yûsuf Seyfüddevle lakabıyla, Trablus ve Sicilya hariç merkezi Kayrevan olmak üzere İfrîkıyye ve Mağrib valiliğine tayin etti (20 Zilhicce 361/2 Ekim 972).

Bulukkîn 973’te Mağrib’i hâkimiyeti altına almak üzere harekete geçti. 974’te Kütâme Berberîleri’ni mağlûp edip itaat altına aldı. 977-978 yıllarında Trablus, Surt ve Ecdâbiye’yi zaptetti ve Yahyâ b. Halîfe’yi oraya vekil tayin etti. Mağrib-i Aksâ halkının Fâtımîler’e isyan edip hutbeyi Endülüs Emevîleri adına okutması üzerine harekete geçen Bulukkîn, 979-984 yılları arasında yaptığı seferler sonunda Fas ve Sicilmâse’yi ele geçirip bölgede hutbeyi tekrar Fâtımîler adına okuttu. Muhammed b. Âmir el-Miknâsî’yi Fas’a vali tayin eden Bulukkîn, daha sonra peygamberlik iddiasında bulunan âsi Bergavâta kabilesi reisi Abs b. Ümmü’l-Ensârî’nin üzerine yürüdü ve onu mağlûp edip şehre girdi, her tarafı yakıp yıktı, Mağrâve emîrini öldürttü. Zenâteliler Sebte’ye kaçarak Endülüs Emevîleri’nin veziri Mansûr b. Ebû Âmir’den yardım istediler. Bulukkîn onları Sebte’de muhasara ettiyse de başarı sağlayamadı. Ardından Yahyâ b. Ali b. Hamdûn’un hâkimiyetinde bulunan ve Mağrib’in en güzel şehirlerinden biri olan Basra’yı ele geçirdi. İbn Haznun’un Sicilmâse’yi işgal ettiğini haber alınca hemen yola çıktı, fakat yolda kulunç hastalığına yakalandı ve 25 Mayıs 984’te Sicilmâse ile Tlemsen arasında Varaklân denilen yerde öldü. Yerine oğlu Mansûr geçti.

BİBLİYOGRAFYA:

Muhammed b. Ali b. Hammâd, Ahbâru mülûki Benî ǾUbeyd ve sîretühüm, Riyad 1981, s. 92, 94; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, VIII, 623-625, 665-666; IX, 32; İbn Hallikân, Vefeyât, I, 286; İbn İzârî, el-Beyânü’l-mugrib, I, 228-232, 239, 296; II, 243, 293; İbn Ebû Zer, el-Enîsü’l-mutrib, Rabat 1972, s. 93-94, 101; İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 302; İbn Haldûn, el-Ǿİber, VI, 155-157; İbnü’l-İmâd, Şezerât, III, 80; el-Hulelü’s-sündüsiyye, II, 42, 97; Zambaur, Manuel, s. 70-71; Ziriklî, el-AǾlâm, II, 52; Habîb el-Cenhânî, el-Kayrevân, Tunus 1968, s. 98-100; Dozy, Spanish Islam, s. 494-502; Bosworth, İslâm Devletleri Tarihi, s. 31-32; Hasan İbrâhim, Târîhu’d-devleti’l-Fâtımiyye, Kahire 1981, s. 95, 97, 149-150, 333; a.mlf., Târîhu’l-İslâm, Kahire 1984, III, 166-174; Seyyid Abdülazîz Sâlim, Târîhu’l-magrib fi’l-Ǿasri’l-İslâmî, İskenderiye 1982, s. 555-558; René Basset, “Bülükkîn”, İA, II, 836-837; H. A. R. Gibb, “el-Muizz Lidîni’llâh”, a.e., VIII, 560; H. R. İdris, “Buliggīn Zīrī”, EI² (İng.), I, 1309.

Abdülkerim Özaydın