BULÛGU’l-MERÂM

بلوغ المرام))

İbn Hacer el-Askalânî’nin (ö. 852/1449) ahkâm hadislerini ihtiva eden eseri.

Tam adı Bulûgu’l-merâm min edilleti’l-ahkâm’dır. Eserin telifinde, özellikle ibadet, hukuk ve muamele konularına dair sahih hadislerin toplanması ve kolayca ezberlenebilecek bir mektep kitabı


hacminde olması göz önünde bulundurulmuştur. Müellif 828’de (1425) tamamladığı eserini, talebesi Sehâvî’nin söylediğine göre, o sıralarda henüz on üç yaşında olan oğlu Ebü’l-Meâlî Bedreddin Muhammed’in ezberlemesi için kaleme almıştır. Eser tahâret, salât, cenâiz, zekât, sıyâm, hac, büyû‘, nikâh, talâk, ric‘at, hudûd, cihad, et‘ime, eymân ve’n-nüzûr, kazâ, ıtk, câmi‘ gibi ana başlıkları ihtiva etmekte, bu son bölümde edep ve ahlâka dair hadisler bulunmaktadır. Tamamı on yedi kitâb, doksan altı bab olan eserde 1356 hadis vardır. Kitabın çeşitli baskılarında, nâşirlerin bazı rivayet farklarını ayrı bir hadis olarak değerlendirmeleri sebebiyle, bu sayı 1373, 1400, 1477 ve 1596’ya kadar ulaşmaktadır. Hadislerin başında sadece ashaptan olan râviler verilmekte, sonunda da hangi kaynaklarda yer aldığı gösterilmektedir. Bu kısımda “revâhü’s-seb‘a” ifadesiyle hadisi rivayet eden yedi kişiyi (Ahmed b. Hanbel, Buhârî, Müslim, Ebû Dâvûd, Nesâî, Tirmizî ve İbn Mâce) kasteder. “es-Sitte” sözüyle Ahmed b. Hanbel’i bu sayının dışında bırakır. “Revâhü’l-hamse” dediği zaman Buhârî ile Müslim bu yedi kişinin dışında kalır. Bunu bazan “el-erbaa ve Ahmed” şeklinde ifade eder. “el-Erbaa” sözüyle Ebû Dâvûd, Tirmizî, Nesâî, İbn Mâce’yi, “es-selâse” ile Ebû Dâvûd, Tirmizî ve Nesâî’yi, “müttefekun aleyh” ile de Buhârî ile Müslim’i kasteder. Bunların dışındakileri ise isimleriyle zikreder. Ayrıca her hadisin tenkidini yaparak ne derece güvenilir olduğunu belirtir.

Daha çok derleme mahiyetinde bir el kitabı olan eser Leknev’de (taşbaskı, 1253/ 1837), Lahor’da (taşbaskı, 1305/1888; özel Hint ta‘liki ile 1312), Mısır’da (1320; 1330/ 1912; nşr. Abdurrahman Bedrân, 1331/ 1913; 1352/1933) ve Rıdvan Muhammed Rıdvan tarafından Beyrut’ta (1373) basılmıştır.

Bulûgu’l-merâm’ın belli başlı şerhleri şunlardır: 1. el-Bedrü’t-temâm şerhu Bulûgi’l-merâm. San‘a kadısı Şerefeddin Hüseyin b. Muhammed b. Saîd el-Mağribî’ye (ö. 1119/1707) ait olan bu eserin en önemli iki kaynağı İbn Hacer el-Askalânî’nin Fethu’l-bârî adlı Sahîh-i Buhârî şerhiyle Nevevî’nin el-Minhâc adlı Sahîh-i Müslim şerhidir. Eserin birer nüshası Rabat Kütüphanesi (Kettânî, nr. 420) ile Câmiatü’r-Riyâd’da (Ziriklî, II, 256) bulunmaktadır. Ayrıca Teymûriyye Kütüphanesi’nde de eksik bir nüshası vardır (nr. 404). 2. Sübülü’s-selâm fî şerhi Bulûgi’l-merâm. Emîr es-San‘ânî bu eseri, el-Bedrü’t-temâm’ı ihtisar etmek ve buna bazı ilâveler yapmak suretiyle 1164 (1751) yılında meydana getirmiştir. Bulûgu’l-merâm’da geçen şahısların kısa biyografilerini vermiş, hadislerdeki garîb kelimeleri açıklamış ve her hadisten elde edilen hükümleri kısaca belirtmiştir. Eser Kahire’de (taşbaskı, 1911), Hindistan’da (1302, 1311) ve Fevvâz Ahmed Zemirlî ile İbrâhim Muhammed Cemel tarafından Beyrut’ta (1405/1985) yayımlanmıştır. Ahmet Davudoğlu eseri Bulûğu’l-Merâm Tercümesi ve Şerhi Selâmet Yolları adıyla ve bazı değişikliklerle Türkçe’ye tercüme etmiştir (I-IV, İstanbul 1965-1967). Emîr es-San‘ânî ayrıca Bulûgu’l-merâm’ın muhtevasını “Kitâbü’t-Talâk”a kadar 1940 beyit halinde manzum hale getirmiş, vefatı üzerine geri kalan kısmı talebesi Hüseyin b. Abdülkādir es-San‘ânî 630 beyitle tamamlamıştır. 3. Fethu’l-Ǿallâm li-şerhi Bulûgi’l-merâm. Sıddık Hasan Han, oğlu Nûrü’l-Hasan Han adına Sübülü’s-selâm’dan ihtisar ettiği bu eseri 1302 (1884-85) yılında tamamlamış ve kitap aynı yıl Bulak’ta basılmıştır. Sıddık Hasan Han Bulûgu’l-merâm’ı Miskü’l-hitâm adıyla dört cilt halinde Farsça olarak da şerhetmiştir. 4. Hâşiyetü’d-Dihlevî Ǿalâ Bulûgi’l-merâm. Ahmed Hasan ed-Dihlevî’nin Fethu’l-bârî, Neylü’l-evtâr ve Bulûgu’l-merâm şerhlerinden faydalanarak hadislerdeki bazı kelimeleri açıkladığı bu eseri de yayımlanmıştır (I-II, Beyrut 1394/1974). 5. Fıkhü’l-İslâm şerhu Bulûgi’l-merâm. Abdülkādir Şeybe Hamd tarafından kaleme alınmıştır (I-IX, Medine 1403/1983).

Bulûgu’l-merâm üzerinde bunlardan başka, İbn Hacer el-Askalânî’nin torunu Ebü’l-Mehâsin Yûsuf b. Şâhîn’in Minhatü’l-kirâm adlı şerhi ile Yûsuf b. Muhammed el-Battâh’ın İfhâmü’l-efhâm adlı iki ciltlik şerhi, ayrıca Muhyiddin Tâcir el-Lâhûrî ve İnâyet Ali el-Azîmâbâdî’nin Urduca tercümeleri bulunmaktadır. Mûsâ Cârullah Bigi’nin de bir şerhinden söz edilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

İbn Hacer, Bulûgu’l-merâm (Sübülü’s-selâm ile birlikte), Beyrut 1405/1985; Keşfü’z-zunûn, I, 254; Şevkânî, el-Bedrü’t-tâliǾ, I, 230-231; Serkîs, MuǾcem, I, 78-79; Brockelmann, GAL, II, 82; Suppl., II, 73-74; Ziriklî, el-AǾlâm, I, 173-174; II, 256; VIII, 235, 253; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, II, 20-21; X, 89, 113; XIII, 304; Abdülhay el-Hasenî, es-Sekāfetü’l-İslâmiyye fi’l-Hind (nşr. Ebü’l-Hasan Ali en-Nedvî), Dımaşk 1403/1983, s. 156; Muhammed Reşad Halîfe, Medresetü’l-hadîs fî Mısr, Kahire 1403/1983, s. 193-202; Şâkir Mahmûd Abdülmün‘im, İbn Hacer el-Askalânî, Bağdad, ts. (Dârü’r-Risâle), I, 430-436.

Ali Osman Koçkuzu