BUĞYETÜ’t-TALEB

بغية الطلب

İbnü’l-Adîm’in (ö. 660/1262) Halep tarihi ve coğrafyasına, burada yaşayan meşhur şahısların biyografilerine dair eseri.

Tam adı Buġyetü’ŧ-ŧaleb fî târîħi Ĥaleb’dir. İbnü’l-Adîm, İslâm dünyasında hicrî III-IV. (IX-X.) yüzyıllarda başlayan mahallî tarih yazıcılığının en güzel örneklerinden biri olan bu eserini VII. (XIII.) yüzyılın ilk yarısında kaleme almıştır. Yaklaşık kırk cilt olduğu kaydedilen bu hacimli eserden günümüze ancak müsvedde halinde on cilt intikal edebilmiştir. Hatîb el-Bağdâdî’nin Târîħu Baġdâd ve İbn Asâkir’in Târîħu Dımaşk, adlı eserlerini örnek alan müellif, İmâdüddin Kâtib el-İsfahânî, Sem‘ânî, Garsünni‘me Muhammed b. Hilâl, Ali b. Nâsır el-Hüseynî, İbnü’l-Kalânisî ve Azîmî gibi kırk iki tarihçinin eserleriyle şifahî rivayetlerden faydalandığını belirtmektedir. İbnü’l-Adîm eserinde Halep ile civarındaki Menbic, Antakya, Tarsus ve Kınnesrîn gibi şehirlerin coğrafî durumlarını anlattıktan sonra Abbasî ve Fâtimî halifelerinin, sultan, vezir, emîr, kadı, edip, şair vb. şahısların doğum tarihleri, soy kütükleri, belli başlı faaliyetleri ve eserleri hakkında bilgiler verir ve büyük bir titizlikle tesbit ettiği ölüm tarihlerini zikreder. İbnü’l-Adîm’in bu bilgileri verirken hadis ilminde kullanılan isnad usulünü dikkatle uyguladığı görülmektedir. Buġyetü’ŧ-taleb, biyografileri zikredilen şahısların adlarına göre düzenlendiği gibi künye, lakap, baba adı, kabile, şehir ve mesleklerine göre de tasnif edilmiştir (bk. TSMK, III. Ahmed, nr. 2925).

İbnü’l-Adîm, işlerinin yoğunluğu yüzünden temize çekemediği Buġyetü’ŧ-taleb’den faydalanarak ayrıca Zübdetü’l-ĥaleb min târîħi Haleb adıyla 641’e (1243) kadar gelen olayları ihtiva eden bir Halep tarihi yazmıştır. Daha önce kısmen neşredilmiş olan bu eserin tamamı Sâmî ed-Dehhân tarafından üç cilt halinde yayımlanmıştır (Dımaşk 1951-1968). E. Blochet de eserin bazı bölümlerini Fransızca’ya tercüme etmiştir (“L’Histoire d’Alep de Kamâladdin”, Revue de l’Orient latin, Paris 1896, s. 509-565; [1897], s. 146-235; [1898], s. 37-107; [1899], s. 1-49).

Buġyetü’ŧ-taleb’e İbnü’l-Hatîb en-Nâsıriyye (ö. 843/1439) ed-Dürrü’l-münteħab


fî Târîħi Haleb, Sıbt İbnü’l-Acemî (ö. 884/1479) Künûzü’žžzeheb ve İbnü’ş-Şıhne (ö. 890/1485) Nüzhetü’n-nevâžır fî ravzi’l-menâžır adlarıyla birer zeyil yazmışlardı (Keşfü’ž-žunûn, I, 249; İA, VI, 570).

Buġyetü’ŧ-ŧaleb üzerinde çalışan Barbier de Meynard (“Extraits du Dictionnaire biographique de Kemal ed-Dın”, Recueil des Historiens des Croisades Historiens Orientaux, Paris 1884, III, 691-732), Hartwig Derenbourg (Ousâma b. Mounkıdh, la vie d’Ousâma Publications de L’Zcole des Langues Orientales vivantes, IIe Série-Vol. XII [Ire Partie] Paris 1889, 569-585), Sauvaget (“Extraits du Bugyat at Talab d’Ibn al-Adim”, RÉI, [1933], VII, 393-409), B. Lewis (“Three Biographies from Kamal Ad-Din”, Fuat Köprülü Armağanı, İstanbul 1953, s. 325-336), Süheyl Zekkâr (“Biographie de Nizam al-Mulk de Kamal al-Din Ibn al-Adim”, Bulletin d’Etudes Orientales, Damas 1971, XXIV, 227-248; Aħbârü’l-Karâmita, Beyrut 1971), Ali Sevim (Bugyat At-Talab fî Târih Halab, Selçuklularla İlgili Hal Tercümeleri, Ankara 1976) ve İhsan Abbas (“Tercemetü Ebi’l-ǾAtahiye”, Dirâsât, XV, Amman 1988, sy. VII/40-91) eserin çeşitli bölümlerini tercüme etmiş ve yayımlamışlardır.

Buġyetü’ŧ-ŧaleb’in bugün Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde sekiz (III. Ahmed, nr. 2925), Süleymaniye Kütüphanesi’nde bir (Ayasofya, nr. 3036), Millet Kütüphanesi’nde bir cilt (Feyzullah Efendi, nr. 1404) olmak üzere on cildinin müellif hattı; Paris Bibliothèque National (nr. 2183), British Museum (Add. nr. 23354) ve Musul el-Medresetü’l-Haseniyye Kütüphanesi’nde ise (nr. 8/9) birer cildinin istinsah edilmiş olarak bulunduğu bilinmektedir. İstanbul kütüphanelerinde mevcut on cilt Fuat Sezgin tarafından tıpkıbasım olarak yayımlanmıştır (Frankfurt 1986-1989).

BİBLİYOGRAFYA:

İbnü’l-Adîm, Buġyetü’ŧ-ŧaleb (nşr. Fuat Sezgin), Frankfurt 1406/1986, I, Mukaddime; Yâkūt, MuǾcemü’l-üdebâǿ, XVI, 45; Keşfü’ž-žunûn, I, 249, 291-292; Serkîs, MuǾcem, I, 135, 526; Brockelmann, GAL, I, 405; Suppl., I, 568-569, II, 30; a.mlf., “Kemâleddin”, İA, VI, 569-570; Ziriklî, el-AǾlâm, V, 197; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VII, 275-276; Müneccid, MuǾcem, III, 31; IV, 32; V, 33; F. Rosenthal, A History of Muslim Historiography, Leiden 1968, s. 107, 443, 466-467; Ali Sevim, Selçuklular Tarihi, s. I-XLIII; Sami Dahhan, “The Origin and Development of the Local Histories of Syria”, Historians of the Middle East (nşr. B. Lewis – P. M. Holt), London 1962, s. 111-113; M. Canard, “Quelques Observation sur L’Introduction Géographique de La Bughyat at-Talab de Kamâl ad-Dîn İbn al-Adim d’Alep”, Annales de L’Institute d’Etudes Orientales Algier, XV (1957), s. 41-53; B. Lewis, “İbn al-ǾAdım”, EI² (İng.), III, 695-696.

Ali Sevim