BUĞYETÜ’l-VUÂT
بغية الوعاة
Süyûtî’nin (ö. 911/1505) dil âlimlerinin biyografilerine dair eseri.
Tam adı Buġyetü’l-vuǾât fî ŧabaķāti’l-luġaviyyîn ve’n-nuĥât’tır. Ŧabaķātü’n-nuĥâti’ś-śuġrâ adıyla da anılır. Süyûtî eserinde, kendisinden önce dil âlimlerinin hayatına dair hacimli kitaplar yazılmakla beraber bunların bir kısmının lüzumsuz menkıbevî bilgilerle doldurulduğunu, hatta bazılarında doğum-ölüm tarihlerinin bile ihmal edildiğini söylemektedir. Müellif bu konuda doyurucu bir eser kaleme almak üzere 868’de (1463) araştırma yapmaya başlamış ve 300 cilde yakın eseri tarayıp inceleyerek meşhur olsun olmasın bütün dilcilerin hal tercümelerini yedi ciltte toplamıştır. 1464’te Mekke’de görüştüğü dostu Hâfız Necmeddin b. Fehd’in tavsiyesi üzerine sadece önemli şahsiyetleri bir araya getirerek bu çalışmasını Bugyetü’l-vuǾât adıyla özetlemiş (1466), geri kalan malzemeyi de el-Eşbâh ve’n-nezâǿir fi’n-nahv ve Tuhfetü’l-habîb bi-nuhâti Mugni’l-lebîb adlı eserlerinde kullanmıştır. Nahivci olmakla beraber bir başka ilim dalında daha fazla şöhret kazanan kimseleri Bugyetü’l-vuǾât’a almamıştır.
Süyûtî faydalandığı kaynakların önemli bir kısmını eserin hem önsözünde hem de sonunda zikretmiştir. Bugyetü’l-vuǾât alfabetik sıraya göre düzenlenmiş olmakla beraber Muhammed ve Ahmed ile başlayan isimleri öne almıştır. Eserin son kısmında ise aranan şahsın kolayca bulunabilmesi için bazı kişilerin meşhur künye, lakap ve nisbeleri yine alfabetik olarak sıralanmıştır. Daha sonra birer ikişer sayfa halinde müttefik ve müfterik*, mü’telif ve muhtelif* isimler, sonu “veyh” ile bitenler, baba, oğul, torun, kardeş ve akraba olanlar kısaca verilmiş ve nihayet senedinde nahivci ve dilcilerin bulunduğu seksen beş hadis eŧ-Ŧabaķatü’l-kübrâ’dan seçilerek eserin sonuna bir bölüm halinde eklenmiştir.
Gramer ve sözlük çalışmalarının başlangıcından X. yüzyıla kadar 2209 dil âliminin hal tercümesini ihtiva eden Bugyetü’l-vuǾât sahasının en önemli eserlerinden biridir. Biyografilerde ayrıntıdan çok özlü bilgiler verilmekle yetinilmiştir. Biyografi sahiplerinin belli başlı hocaları ve talebeleriyle doğum ve ölüm tarihleri ve şair olanların şiirlerinden örnekler verilmiş, ayrıca bazı ilgi çekici halleri de zikredilmiştir. Süyûtî bu eserinde, dilcilere dair kendisinden önce yazılan dağınık bilgileri bir araya toplamıştır; ayrıca, el-İtķān ve el-Müzhir’de yaptığı gibi, günümüze ulaşmayan veya henüz neşredilmeyen birçok kitaptan çeşitli bölümler nakletmiştir ki bu da eserin bir başka önemli yönüdür.
Buġyetü’l-vuǾât, Muhammed b. Abdullah b. Humeyd (ö. 1295/1878) tarafından
Mülaħħasu Buġyeti’l-vuǾât adıyla ihtisar edilmiş olup müellif nüshası Haydarâbâd Âsafiye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (nr. 342). Birçok kütüphanede yazmaları bulunan Bugyetü’l-vuǾât’ı ilk defa 1839 yılında Hollandalı müsteşrik A. Meursinge Latince açıklamalarla Leiden’de neşretmiştir. Daha sonra Muhammed Emîn el-Hancî tarafından Kahire’de (1326), son olarak da Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim’in tahkikiyle iki cilt halinde yine Kahire’de (1384/1964) yayımlanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Süyûtî, Bugyetü’l-vuǾât, I, 1-6; II, 428-429; Serkîs, MuǾcem, I, 1076; Brockelmann, GAL, II, 201; Suppl., II, 195-196; Ahmed eş-Şarkāvî İkbâl, Mektebetü Celâl es-Süyûtî, Rabat 1397/ 1977, s. 107-109; C. Zeydan, Âdâb, II, 240-241; Abdülvehhâb İbrâhim Ebû Süleyman, Kitâbetü’l-bahsi’l-Ǿilmî, Cidde 1403/1983, s. 537-538; MaǾa’l-Mektebe, s. 177; Abdülkadir Karahan, “Süyûtî”, İA, XI, 262.
Mehmet Türkmen