BİHÂRÎ

البهاري

Muhibbullāh b. Abdişşekûr el-Bihârî (ö. 1119/1707)

Hindistanlı Hanefî fakihi.

Hindistan’ın Bihâr eyaleti sınırları içinde bulunan Muhib Alipûr’a bağlı Kerâ köyünde doğdu. Babası Hz. Osman, annesi Hz. Ebû Bekir’in soyundan gelmektedir. Kutbüddin b. Abdülhalim es-Sihâlevî ve Kutbüddin el-Hüseynî eş-Şemsâbâdî gibi hocalardan ders aldı. Hanefî fıkhı ve mantık sahalarında üne kavuştu. Dekken’de görüştüğü ve üzerinde büyük bir tesir bıraktığı Evrengzîb tarafından önce Leknev, ardından Haydarâbâd kadılığına tayin edildi (1097/1685-86). Daha sonra kadılık görevinden alınıp Şah Âlem’in oğlu şehzade Refîu’l-kadr’in hocalığı ile görevlendirildi. Kâbil’e vali olarak tayin edilen Şah Âlem Bihârî’yi de yanında götürdü (1109/1697-98). Babası Evrengzîb’in ölümü üzerine Dekken’e dönen Şah Âlem, Fâzıl Han unvanını verdiği Bihârî’yi Hindistan başkadısı tayin etti (1118/1706-1707). Ancak Bihârî göreve başladıktan birkaç ay sonra vefat etti.

Eserleri. 1. Müsellemü’s-sübût*. Hanefî usûl-i fıkhına dair bir eser olup 1109’da (1697-98) kaleme alınmıştır (Leknev 1263; Aligarh 1297; Aymara 1297; Delhi 1311; Kahire 1322, 1326). 2. Süllemü’l-Ǿulûm. Mantıkla ilgili bir eserdir (Leknev 1290; Delhi 1322; Kazan 1906). Muhammed Mübârek b. Muhammed Dâim Edhemî Fârûkī’nin el-Münhiyye (Leknev 1265; Kanpûr 1298, 1309; Delhi 1300; Kazan 1887; Lahor 1309), Muhammed Mübîn el-Leknevî’nin Mirǿâtü’ş-şürûh (Leknev 1288, 1300, 1322; Kanpûr 1311, 1314), Muhammed Hasan el-Leknevî’nin el-Akvâlü’l-erbaǾa (Kanpûr 1286; Leknev 1326), Haydar Ali b. Hamdullah’ın Tahrîrât, Muhammed Ali el-Mübârekî el-Kanpûrî’nin MiǾrâcü’l-fühûm, Muhammed Abdülbahâ’nın İntâku’l-mefhûm (Delhi 1322) adlı eserleri başta olmak üzere pek çok şerh, hâşiye ve ta‘likatı vardır. 3. Risâle fi’l-mugāletâti’l-Ǿâmmeti’l-vürûd. Abdülhay el-Leknevî’nin MuǾînü’l-gāǿisîn adlı şerhiyle birlikte basılmıştır (Hind 1298). 4. el-Cevherü’l-ferd. Atomlarla ilgili bir risâledir (yazmaları için bk. GAL, II, 554; Suppl., II, 624). Bunlardan başka kaynaklarda Risâle fî isbâti enne mezhebe’l-Hanefiyye ebǾad Ǿani’r-reǿy min mezhebi’ş-ŞâfiǾiyye adlı bir eserinden de söz edilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

Sıddık Hasan Han, Ebcedü’l-Ǿulûm, Dımaşk 1978, III, 233-234; Serkîs, MuǾcem, I, 595-596; II, 1963; Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-havâtır, VI, 250-252; Brockelmann, GAL, II, 554; Suppl., II, 622-624; Îzâhu’l-meknûn, I, 382; II, 23, 366, 481; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 5; Ziriklî, el-AǾlâm, VI, 169; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VIII, 179; a.mlf., el-Müstedrek, Beyrut 1406/ 1985, s. 577; el-Kāmûsü’l-İslâmî, I, 378-379; C. Zeydan, Âdâb, II/3, s. 356; Yûnus İbrâhim es-Sâmerrâî, ǾUlemâǿü’l-ǾArab fî şibhi’l-kārreti’l-Hindiyye, Bağdad 1986, s. 517; Zübeyd Ahmed, el-Âdâbü’l-ǾArabiyye, s. 103-106, 152, 157-159, 167-169, 317-318, 383; M. Hidayet Hosayn, “Bihârî”, İA, II, 604; A. S. Bazmee Ansari, “al-Bihārī”, EI² (İng.), I, 1210; a.mlf., “el-Bihârî”, UDMİ, V, 118.

Rahmi Yaran