BERÎRE &&&(بريرة)&&& (ö. 60/680 [?])
Hz. Âişe’nin âzatlı câriyesi, sahâbî.
Utbe b. Ebû Leheb’in veya ensardan birinin câriyesi idi. Bedelini dokuz yılda ödeyerek hürriyetini satın almak üzere efendisiyle bir anlaşma yapmıştı. Ara sıra hizmetinde bulunduğu Hz. Âişe’ye kendisini satın almasını teklif etti. Fakat sahiplerinin, velâyet* hakkı kendilerinde kalmak şartıyla bu satışa razı olacaklarını söylemeleri üzerine Hz. Âişe onu satın almaktan vazgeçti. Durumdan haberdar olan Hz. Peygamber velâyet hakkının parayı ödeyip köleyi âzat edene ait olduğunu, bu konuda ileri sürülen şartın bir değer taşımadığını söyleyince Hz. Âişe bedelini ödeyerek Berîre’yi satın aldı ve daha sonra da hürriyetine kavuşturdu. Ancak Berîre onun hizmetinde kalmakta devam etti.
Âzat edilmeden önce Mugīs b. Cahş adında bir siyahînin hanımı olan Berîre, hürriyetine kavuştuktan sonra evliliğini sürdürüp sürdürmeme konusunda dinî bakımdan tamamen serbest olduğunu öğrenince kocasından ayrılmayı tercih etti. Bu ayrılığa dayanamayan Mugīs’in Medine sokaklarında ağlayarak dolaşması ve Hz. Peygamber’e kendilerini yeniden birleştirmesi için yalvarması üzerine Resûlullah Berîre’yi evliliğinin devamı konusunda ikna etmeye çalıştı. Fakat o Hz. Peygamber’in bu arzusunun bir emir olup olmadığını öğrenmek istedi. Onun kendisini buna zorlamadığını, sadece arabuluculuk yaptığını anlayınca da kararında ısrar etti.
Berîre âzat edildiğinde kocası Mugīs’in hür mü, yoksa köle mi olduğu ihtilâflıdır. Medineli ve Mekkeli râviler onun köle olduğunu belirtirken Iraklılar hür olduğunu nakletmişlerdir.
Hicretin 9 veya 10. yılında meydana gelen bu hadiseden ahlâkî ve hukukî bakımdan 300 kadar mesele elde edildiği söylenmiştir. Taberî ve İbn Huzeyme bu konuda birer eser kaleme almışlar (Süyûtî, V, 164), İbn Hacer de Fethu’l-bârî’de (IX, 320-326) elde edilen hükümleri özetlemiştir. Bu meselelerin en önemlileri şunlardır: 1. Velâyet hakkı, bedelini ödeyip köleyi âzat edene aittir. 2. Âzat edilen kadın köle (câriye), kocasından ayrılıp ayrılmama konusunda serbesttir. 3. Hürriyetine kavuşan kadın köleler eşlerinden ayrıldıkları takdirde hür kadınlarınki kadar iddet bekleyeceklerdir. 4. Berîre kendisine sadaka olarak verilen bir miktar etten Hz. Âişe’ye hediye etmiş, bu etten yemek isteyen Hz. Peygamber’e -sadaka kabul etmediği dikkate alınarak- etin mahiyeti hatırlatılınca Berîre’ye sadaka olan bir şeyin kendilerine hediye sayılacağını söylemiş, bundan da birine sadaka olarak verilen herhangi bir şeyin o kimse tarafından peygambere hediye edilebileceği sonucu çıkarılmıştır.
Halife olmadan önce ileri derecedeki dindarlığı ile tanınan Abdülmelik b. Mervân Berîre ile zaman zaman sohbet ederdi. Berîre onda gördüğü bazı kabiliyetler
sebebiyle ileride halife olabileceğini kendisine hatırlatarak kan dökmemesini tavsiye etmiş ve Hz. Peygamber’in, “Kişi cennet kapısına kadar getirilip cennet kendisine gösterildikten sonra bile, haksız yere bir müslüman kardeşinin bir şişe kanını akıttığı için gerisin geri çevrilir” dediğini söylemiş ve onu uyarmıştı.
Zehebî onun ifk* hadisesinde şahitliğine başvurulan Berîre olmadığını söylemektedir.
Bir rivayeti Nesâî’nin es-Sünen’inde yer alan Berîre’nin Yezîd b. Muâviye dönemine kadar (60-64/680-683) yaşadığı rivayet edilir.
BİBLİYOGRAFYA:
Wensinck, MuǾcem, “berîre” md.; İbn Sa‘d, et-Tabakāt, VIII, 256-261; İbn Abdülber, el-İstî‘âb, IV, 249-250; Süheylî, er-Ravzü’l-ünüf, VI, 439; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gābe, VII, 39; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, II, 297-304; Safedî, el-Vâfî, X, 125-126; Heysemî, MecmaǾu’z-zevâǿid, Beyrut 1967, VII, 298; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 251-252; a.mlf., Tehzîbü’t-Tehzîb, XII, 403; a.mlf., Fethu’l-bârî, Kahire 1407/1987, VIII, 325; IX, 320-326; Süyûtî, Şerhu Süneni’n-Nesâǿî (Sünen içinde), Kahire 1348/1960, V, 164; Mehmed Zihni, Meşâhîrü’n-nisâ, İstanbul 1295, I, 121-122; Kehhâle, AǾlâmü’n-nisâǿ, II, 129; J. Robson, “Barīra”, EI² (Fr.), I, 1080.
Emin Âşıkkutlu