BERGAMALI CEVDET
Bergamalı Ahmed Cevdet Efendi (ö. 1872-1926)
Son devir âlimlerinden.
Bergama’nın Alibeyli (Aliağa) köyünde doğdu. Babası dava vekili Çemişkezekli Hüseyin Aşkî Efendi’dir. Doğumundan üç yıl sonra ailesinin Bergama’ya yerleşmiş olmasından dolayı Bergamalı lakabı ile şöhret buldu. İlk tahsilini Bergama’da yaptı. On dört yaşında İstanbul’a giderek Ayasofya Medresesi’nde yüksek tahsilini tamamladı ve Eğinli İbrâhim Efendi’den icâzet aldı (1896). İki yıl sonra da Bayezid Medresesi’ne dersiâm oldu.
Cevdet Efendi 1914’te Dârülhilâfe Medresesi’nin âlî kısmında Arap edebiyatı müderrisliğine, 1917’de Medresetü’l-mütehassısîn’de usûl-i hadîs ve aynı yılın sonunda da Süleymaniye Medresesi tefsir müderrisliklerine getirildi. Ayrıca çeşitli idarî görevler aldı. 1909’dan itibaren beş yıl müddetle Meclis-i Mesâlih-i Talebe üyeliğini yürüttü. 1915’te Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye medreseleri müfettişliğine tayin edildi. 4 Ağustos 1918’den 26 Mart 1919’a kadar Dârü’l-hikmeti’l-İslâmiyye âzalığında ve 1920-1922 yıllarında da huzur dersleri* mukarrirliğinde bulundu. 1924’te Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi tefsir ve fıkıh müderrisi oldu; burada Mecelle de okuttu. 30 Ocak 1926’da elli dört yaşlarında iken İstanbul’da Kızıltoprak’ta vefat etti. Kabri Sahrâ-yı Cedîd Mezarlığı’ndadır.
Cevdet Efendi Arapça ve Farsça’yı iyi bilen, dinî ilimlerde mütehassıs, aynı zamanda edebî mâlumat sahibi bir kişi idi. İbnülemin Mahmud Kemal onu kısa boylu, tıknaz, kısa sakallı, bir gözü sakatça, zeki, latifeden hoşlanan, kahkahası bol bir zat olarak tanıtmaktadır.
Eserleri. 1. Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn Tercümesi. Mâverdî’nin aynı adlı eserinin bu tercümesi üç cüzden meydana gelmektedir. 128 sayfadan ibaret I. cüzü ile 180 sayfa olan II. cüzü 1327’de, 156 sayfa tutan III. cüzü de 1328’de İstanbul’da basılmıştır. Eserin sonundan bir cüz tutacak kadar bir bölümün tercüme edilmediği anlaşılmaktadır. 2. Târîh-i Tefsîr. Kur’an ve tefsir tarihi ile tefsir usulüne dair kısa bilgileri ihtiva eden eser, önce “Tefsirler-Müfessirler” başlığı altında Mahfel mecmuasının 41. sayısından itibaren makaleler halinde, daha sonra Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi Talebe Cemiyeti tarafından 1340 ve 1927 yıllarında kitap halinde yayımlanmıştır.
Müteşâbih âyetlere dair eserinin bir kısmı “Tavzîh-i Müteşâbihât” adıyla Mihrab mecmuasında yayımlanmıştır (I/2 [1339], s. 51-54). Ebü’l-Alâ el-Maarrî ve şiiri hakkında basılmamış bir eseriyle bazı şiirleri de vardır. Bergamalı Cevdet’in Mahfel mecmuasında yayımlanan Türkçe bir gazeli ile (IV/38 [1342], s. 30) Farsça bir tahmisi de (V/56 [1343], s. 147-148) bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
İstanbul Müftülüğü Şer‘iyye Sicilleri Arşivi, Ulemâ Dosyası, nr. 3616; İbnülemin, Son Asır Türk Şairleri, II, 241-243; Ebü’l-Ulâ Mardin, Huzur Dersleri (nşr. İsmet Sungurbey), İstanbul 1966, II, 133-134; Özege, Katalog, I, 324; IV, 1753; Albayrak, Osmanlı Uleması, I, 124-125; “Bergamalı Ahmet Cevdet Efendi”, Mahfel, VI/68, İstanbul 1344, s. 123-124; Sâmiha Ayverdi, “Bergamalı Cevdet Efendi”, KAM, y. 2, y. 3 (1973), s. 10-17; İsmail Kara, “Ahmet Cevdet (Bergamalı)”, İBA, I, 114-115; ML, II, 867.
Sâkıb Yıldız