BEHRÂM-ı GÛR
بهرام گور
Behrâm-ı Gûr b. Yezdicerd b. Behrâm b. Şâpûr (ö. 438)
Sâsânî hükümdarı (420-438).
I. Yezdicerd’in oğlu ve halefidir. Doğum tarihi belli değildir. Çocuk yaşta iken Medâin’den (Ctesiphon) uzaklaştırılarak Hîre Hükümdarı Münzir’in yanına gönderildi. İki Arap’la bir İranlı süt anne tarafından büyütüldü; günlerinin çoğunu Havernak Sarayı’nda geçirdi. Bir ara Medâin’e gittiyse de Yezdicerd tarafından iyi karşılanmadı. Tekrar Hîre’ye dönmesi de Doğu Roma sarayından başşehre gelen bir elçinin ricası ile gerçekleşebildi.
Münzir’in yanına dönen Behrâm babasının 420’de ölümüne kadar Hîre’de kaldı. Medâin’deki ileri gelenler Yezdicerd’in sert idaresinden dolayı bu aileden kimseyi tahta çıkarmama kararı almışlardı. Bu yüzden taht mücadelesinde Ermenistan valisi olan kardeşi Şahpûr hayatını kaybedince Münzir’den aldığı yardımcı kuvvetlerle İran’a hareket eden Behrâm aynı yıl içinde tahtı ele geçirdi.
Behrâm-ı Gûr başlangıçta hıristiyanları baskı altına almış, fakat daha sonra ülkesinin menfaatlerini düşünerek bundan vazgeçmiştir.
427’de bir gece baskını sonunda doğudan İran sınırlarını geçerek her yeri yağmalayan ve Hazar denizinin güneyindeki araziyi ele geçiren Akhunlar’ı Rey’de mağlûp etti. Tehlikenin Ceyhun gerisine atılmasından sonra da kardeşi Nersî’yi Merzübân-ı Kuşân unvanı ile Horasan valiliğine getirdi. Taberî’nin rivayetine göre gizlice Hindistan’a giden Behrâm burada Deybül, Mekran ve Sind’e sahip olmuş, ülkesine döndükten kısa bir süre sonra da yaban merkebi (gûr) avı sırasında bir çukura düşerek kaybolmuştur. Başka bir rivayete göre ise eceliyle ölmüştür. Hüsrev Pervîz ve Enûşirvân gibi büyük Sâsânî hükümdarları arasında yer alan Behrâm’dan sonra tahta II. Yezdicerd geçti.
Arapça ve Farsça güzel şiirleri olan Behrâm-ı Gûr’un hayatı, av ve aşk maceraları Firdevsî’nin Şehnâme, Genceli Nizâmî’nin Heft Peyker, Emîr Hüsrev-i Dihlevî’nin Heşt Bihişt, Ali Şir Nevâî’nin Seb‘a-i Seyyâre ve Hâtifî’nin Heft Manžar adlı mesnevileri yanında birçok menkıbe ve minyatüre konu olmuştur (bk. İA, II, 453).
BİBLİYOGRAFYA:
Taberî, Târîħ (Ebü’l-Fazl), II, 68-81, ayrıca bk. İndeks; Mes‘ûdî, Mürûcü’ź-źeheb (Abdülhamîd), I, 261-262; Th. Nöldeke, Geschichte der Perser und Araber zur zeit der Sassaniden aus der Arabischen Chronik des Tabari, Leiden 1879, s. 98 vd.; A. Christensen, L’Iran sous les Sassanides, Copenhagen 1936, s. 268-277; W. H. Mc Govern, The Early Empires of Central Asia, New York 1939, s. 410-411; H. T. İlaydın, “Behrâm Gûr Menkıbeleri”, TM, V (1935), s. 275-290; A. Ateş, “Behrâm Gûr”, İA, II, 452-453; Dihhudâ, Luġatnâme, VII, 417; O. Klima - W. L. Hanaway, “Bahrām”, EIr., III, 518-519.
Enver Konukçu