BEDEL
البدل
Bir hadis terimi.
Bir haberin kaynağına en kısa yoldan varmak, bir başka deyişle haberin meydana geldiği zaman ile kayda geçtiği zaman arasındaki vasıtaları en aza indirmek, muhaddislerin fazlaca önem verdikleri bir konu olmuştur. Haberin muhtevasındaki hata ihtimalini ortadan kaldırmayı hedef alan âlî isnadın beş türünden biri olan nisbî ulüvvün muvafakat, müsâvat, musâfaha ve bedel adlı dört çeşidi vardır. Genel olarak Kütüb-i Sitte’nin veya diğer önemli hadis kitaplarından birinin müellifine en kısa isnadla yaklaşma şekillerini ifade eden nisbî ulüvvün bir kolu olan bedel (ibdâl), söz konusu müelliflerden birinin şeyhinin şeyhine, zincirinde daha az râvi bulunan bir başka senedle varmak demektir. Meselâ İmam Müslim’in Yahyâ-Mâlik-Nâfi‘-İbn Ömer senediyle rivayet ettiği bir hadisi, bir başka muhaddisin değişik ve daha kısa bir senedle Müslim’in şeyhinin şeyhi olan Mâlik’ten rivayet etmesi halinde bu sened Müslim’in senedinden daha âlî olur. Bu ikinci senedde Mâlik’ten rivayet eden zat, Müslim’in şeyhi olan Yahyâ’dan bedel kabul edilir.
Bu konuda Ebü’r-Rebî‘ el-Kelâ‘î’nin dört cüzden ibaret olduğu söylenen el-Ebdâl’i, İbn Teymiyye’nin el-Ebdâl ve’l-Ǿavâlî’si, İbn Hacer el-Askalânî’nin el-Ebdâl ve’l-avâlî min Ebî Dâvûd et-Tayâlisî, Ebdâlü ǾAbd b. Humeyd ve muvâfakātühû, el-Ebdâlü’l-Ǿavâlî ve’l-muvâfakāti’l-hisân min Müsnedi’d-Dârimî ǾAbdillâh b. Abdirrahmân, el-Ebdâlü’s-safiyyât mine’s-sekafiyyât ve el-Ebdâlü’l-Ǿaliyyât mine’l-hileǾiyyât’ı bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’s-Salâh, ǾUlûmü’l-hadîs, s. 258-259; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XXIII, 137; Tecrid Tercemesi, Mukaddime, I, 195; Süyûtî, Tedrîbü’r-râvî, II, 165-166; a.mlf., Nazmü’l-Ǿikyân fî aǾyâni’l-aǾyân (nşr. Philip K. Hitti), New York 1927 → Beyrut, ts. (el-Mektebetü’l-ilmiyye), s. 50; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-Fehâris, I, 337; Şâkir Mahmûd Abdülmün‘im, İbn Hacer el-Askalânî, Bağdad 1978, I, 428; Ahmed Muhammed Şâkir, el-BâǾisü’l-hasîs, Kahire 1377/1958, s. 163; Tecrid Tercemesi, I, 195; Talât Koçyiğit, Hadis Istılahları, Ankara 1980, s. 57; Abdullah Aydınlı, Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul 1987, s. 40.
M. Yaşar Kandemir