BANKİPÛR
(بانكيپور)
Hindistan’da Patna şehrinin kütüphanesiyle ünlü batı kesimi.
Bihâr eyaletinde, Ganj nehrinin sağ kıyısında kurulmuş bulunan Patna şehrinin batı kesimlerini içine alır. İslâm tarihçilerinin Azîmâbâd dedikleri Bankipûr yöresi, Delhi sultanlarından Fîrûz Şah Tuğluk’un (1351-1388) Bihâr’ı fethetmesiyle önem kazandı. Eğitime değer veren ve burada medreseler kuran Fîrûz Şah, 300 civarında Sanskritçe kitabı Arapça ve Farsça’ya tercüme ettirdi. Bölge Bâbür Şah’ın burayı ele geçirmesinden sonra İngiliz hâkimiyetine kadar Bâbürlüler’in idaresinde kaldı.
Bankipûr, bir kısmı çok nâdir olan Arapça, Farsça ve Urduca yazma koleksiyonlarına sahip bulunan kütüphanesi sebebiyle meşhur olmuştur. Kütüphane The Patna Oriental Public Library veya Khuda Bakhsh Oriental Public Library adlarıyla bilinmektedir. Kurucusu Mevlânâ Muhammed Bahş Han (ö. 1876), buraya 1400 eserden oluşan ilk koleksiyonu bağışlamış, daha sonra kütüphane hizmete açıldığında (1891) kitap sayısı 4000’e ulaşmıştır. Muhammed Bahş’ın oğlu Mevlânâ Hudâbahş Han’ın (ö. 1908) gayretleri sayesinde kitap sayısı 6000’i bulan Bankipûr Kütüphanesi, İslâmî literatür açısından değerli birçok eser ihtiva etmektedir. İngiltere’nin son Hindistan genel valisi Lord Curzon, kütüphanenin sistematik bir katalogunu hazırlaması için Sir Edward Denison Ross’u görevlendirmiş, onun başkanlığında Mevlevî Abdülmuktedir, Mevlevî Azîmüddin Ahmed, Mevlevî Abdülhamid, Muînüddin Nedvî ve Mesud Âlem Nedvî tarafından Arapça ve Farsça 4000 yazmanın katalogu hazırlanmıştır. Catalogue of the Arabic and Persian Manuscripts in the Oriental Public Library at Bankipore adıyla otuz bir cilt olarak basılan katalog, daha sonra Catalogue of the Arabic and Persian Manuscripts in the Khuda Bakhsh Oriental Public Library adı altında Patna’da basılmıştır. Halen kütüphanede İslâm dünyasının önemli kültür merkezleri olan Kahire, Şam, Beyrut ve diğer yerlerden toplanmış 18.000 civarında yazma bulunmaktadır (bu yazmalara ait seçme bir liste için bk. O’Connor, s. 36-92; Abid Raza Bedar, s. 623-672). Son birkaç yıldan beri Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilâtı’na (South Asien Association for Regional Co-operation-SAARC) üye İslâm ülkelerinden yazma eser uzmanları bu eserleri yayımlama çalışmaları içine girmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
V. C. Scott O’Connor, An Eastern Library: An Introduction to the Khuda Bakhsh Oriental Public Library, Patna 1977; Necîb el-Akıkı, el-Müsteşrikun, Kahire 1980, II, 35-36; CHIn., IV, 1054; S. Lane-Pool, History of India, III, 190-191; Abid Raza Bedar, “Regional Planning for Unearthing the Knowledge Buried in Oriental Manuscripts Libraries”, The Third Congress of Muslim Librarians and Information Scientists: COMLIS III, Ankara 1989, s. 621-672; J. Ireland Hasler, “The Oriental Public Library, Bankipore”, MW, VI (1916), s. 57-65; “Bankipûr”, İA, II, 304; A. S. Bazmee Ansari, “Bankıpur”, EI² (İng.), I, 1018; a.mlf., “Bânkîpûr”, UDMİ, III, 1014-1015.
Rıza Kurtuluş