BAHÎT, Muhammed
محمد بخيت
(ö. 1854-1935)
Mısır başmüftüsü.
10 Muharrem 1271’de (3 Ekim 1854) Mısır’ın Asyût eyaletindeki Mutîa köyünde doğdu. 1865’te Ezher’e girdi. Bahrâvî, Hasan et-Tavîl, Demenhûrî, Muhammed el-Mehdî, Abdurrahman b. Muhammed eş-Şirbînî gibi âlimlerden Arap dili, belâgat, fıkıh, usûl-i fıkıh, hadis, tefsir ve mantık gibi çeşitli dersler aldı. 1875’te mezun olduğu Ezher’de müderris olarak görev alan Muhammed Bahît el-Mutîî, Kalyûbiye eyaleti kadılığına tayin edilinceye kadar (1880) sürdürdüğü bu görevi sırasında, Muhammed Abduh’un desteklediği Ezher reformuna karşı gelişen muhalefetin içinde yer aldı.
Kalyûbiye kadılığıyla başlayan adlî görevini Minye, Port Said, Asyût, İskenderiye kadılıklarıyla sürdürdü. Bu arada Adalet Bakanlığı’nda müftülük ve müfettişlik gibi bazı yüksek devlet memurlukları ile Türk Kadısı Nesîb Efendi’ye vekâleten Mısır başkadılığında da bulunan Muhammed Bahît, 21 Aralık 1914’te Mısır başmüftüsü oldu. Bir müddet er-Râbıtatü’ş-Şarkıyye’ye üye olduysa da daha sonra bu üyelikten istifa etti (1925).
Mısır başmüftülüğünden emekli olduktan sonra (1921) evine çekilip tedrisle ve fetva vermekle meşgul oldu. Hanefî fıkhının inceliklerini ve Şâfiîler’le Hanefîler arasındaki ihtilâfları çok iyi bildiği için zamanının fıkıh otoritelerinden sayılan Bahît, İslâm dünyasının her tarafından çeşitli fıkhî meselelerle ilgili soruları içeren mektuplar alır, evi fetva soranlarla dolup taşardı. Fetvalarının yazımı ve çeşitli ülkelerdeki talebelerine ulaştırılması için özel kâtipler tutmuştu. Bu kâtiplerin
aylık ücretleriyle talebelerine gönderdiği mektup ve kitapların posta masraflarını bizzat karşılayan Bahît 20 Receb 1354’te (18 Ekim 1935) Kahire’de vefat etti.
Eserleri. Eserlerinin çeşitliliğinden anlaşıldığı üzere İslâm’da hükümet şekli, din ve toplum hayatında kadının yeri, Kur’an’ın tercümesi ile ilgili tartışmalar vb. güncel meselelere ilmî ve aktif bir şekilde katılan Muhammed Bahît, İslâm’ın Batı bilim ve teknolojisiyle karşı karşıya gelmesi sonucu ortaya çıkan problemlere de eğilmiş bir âlimdir.
Sayıları yirmiyi aşan eserlerinden bazıları şunlardır: Hakīkatü’l-İslâm ve usûlü’l-hükm (Ali Abdürrâzık’ın el-İslâm ve usûlü’l-hükm adlı eserine yazdığı bir reddiyedir, Kahire 1344); el-Mürhefâtü’l-Yemâniyye fî Ǿunukı men kāle bi-butlâni’l-vakf Ǿale’z-zürriyye (Kahire 1344); İrşâdü’l-kāriǿ ve’s-sâmiǾ ilâ enne’t-talâk izâ lem yudif ile’l-merǿe gayru vâkıǾ (Kahire 1348); Hüccetullah Ǿalâ halîkatih fî beyâni hakıkati’l-Kurǿân mine’l-Ǿulûmi’l-kevniyye ve’l-Ǿumrâniyye (Kahire 1323); el-Cevâbü’ş-şâfî fî ibâhati’t-tasvîri’l-fûtûgrâfî (Kahire, ts.); Risâle fî ahkâmi kırâǿati’l-fûnûgrâf (Kahire 1324); el-Kavlü’l-müfîd fî Ǿilmi’t-tevhîd (Kahire, ts.); İrşâdü’l-ümme ilâ ahkâmi ehli’z-zimme (Kahire 1317); Ahsenü’l-kelâm fîmâ yeteallaku bi’s-sünneti ve’l-bidaǾi mine’l-ahkâm (Kahire 1320); el-Kavlü’l-câmiǾ fi’t-talâki’l-bidǾî ve’l-mütetâbiǾ (Kahire 1320); İzâhatü’l-vehm ve izâletü’l-iştibâh Ǿan risâleti’l-fûnûgrâf ve’s-sîkûrtâh (Kahire 1324); el-Ecvibetü’l-Mısriyye Ǿani’l-esǿileti’t-Tûnisiyye (Kahire 1324); el-Bedrü’s-sâtıǾ Ǿalâ CemǾi’l-cevâmi (İbnü’s-Sübkî’nin CemǾu’l-cevâmiǾi üzerine yapılmış bir şerh olup usûl-i fıkıh ile ilgilidir, Kahire 1332); Tathîrü’l-fuǿâd min denesi’l-iǾtikād (Kahire 1318).
BİBLİYOGRAFYA:
Serkîs, MuǾcem, I, 538-539; Brockelmann, GAL Suppl., III, 329; Ziriklî, el-AǾlâm, VI, 274; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, IX, 98-99; A. S. Fulton - M. Lings, Second Supplementary Catalogue of Arabic Printed Books in the British Museum, London 1959, s. 564; el-Kamûsü’l-İslâmî, I, 284-285; “İlâ Rahmetillâh”, Mecelletü’l-Ezher, VI, Kahire 1354/1935, s. 583; “Vefâtü’ş-şeyh Muhammed Bahît”, Mecelletü’r-risâle, sy. 121, Kahire 1354/1935, s. 1757; F. De Jong, “Bakhıt al-MutīǾī al-Hanafī”, EI² Suppl. (İng.), s. 121.
Cengiz Kallek