BÂ MAHREME
با مخرمة
Takıyyüddîn Abdullāh b. Ömer b. Abdillâh Bâ Mahreme el-Yemenî (ö. 972/1565)
Yemenli fıkıh ve astronomi âlimi.
İslâmî ilimlerde temayüz etmiş Bâ Mahreme ailesinin en önemli isimlerinden biri olan Abdullah b. Ömer, 10 Cemâziyelâhir 907’de (21 Aralık 1501) Hadramut’un Şihr adlı liman şehrinde dünyaya geldi. İlk öğrenimini fakih ve sûfî olan babası ile tarihçi ve fıkıh âlimi olan amcası Abdullah Tayyib Bâ Mahreme’nin yanında yaptı. Daha sonra, “Bu çocuğun benden istifade etmesinden çok ben ondan istifade ettim” sözleriyle talebesini takdir eden Kādî Abdullah b. Ahmed Bâ Sürûmî’nin derslerine devam etti. Bâ Mahreme ciddi, düzenli ve titiz çalışmalarıyla zamanının ilimlerinde, bilhassa fıkıh, matematik ve astronomi sahalarında eser verecek derecede yetişip temayüz etti. Zebîd, Şihr, Aden, Taiz ve Haremeyn’de eğitim ve öğretim faaliyetlerinde bulunarak aralarında fakih Muhammed b. Abdürrahim Bâ Câbir’in de yer aldığı birçok talebe yetiştirdi. İlim ve fetvada kendisine başvurulan tanınmış şahsiyetlerden biri oldu, şöhreti Yemen ve çevre bölgelere yayıldı. Çok uzaklardan fetva almak için gelenlerin en zor meselelerini rahatlıkla hallederdi. Eserleri ve fetvalarında vermiş olduğu cevaplar zekâsının kuvvetini ve bilgisinin derinliğini göstermektedir. İki defa Şihr kadılığına tayin edildi, ancak kendi isteğiyle bu vazifeden ayrılıp hac farîzasını ifa ettikten sonra Aden’e yerleşti ve ölümüne kadar (11 Receb 972 / 12 Şubat 1565) orada kalarak telif ve tedrisatla meşgul oldu. Abdullah Bâ Mahreme aynı zamanda şairdi.
Eserleri. Fıkıh, matematik ve astronomi sahalarında çoğu risâle şeklinde yirmiye yakın çalışması bulunan Bâ Mahreme’nin başlıca eserleri şunlardır: 1. en-Nüket Ǿalâ Şerĥi’l-Minhâc. Nevevî’nin Şâfiî fıkhıyla ilgili Minhâcü’ŧ-ŧâlibîn adlı eserinin şerhi olan İbn Hacer el-Heytemî’nin Tuĥfetü’l-muĥtâc li-şerĥi’l-Minhâc’ına yazdığı iki ciltlik hâşiyedir. 2. Źeyl alâ Tabaķāti’ş-ŞâfiǾiyye. İsnevî’nin Ŧabaķātü’l-fuķahâǿi’ş-ŞâfiǾiyye adlı eserine yapılan bir zeyildir. Muhammed b. Abdurrahman el-Hadramî’nin ed-Dürrü’l-fâħir fî terâcimi aǾyâni’l-ķarni’l-Ǿâşir adındaki eserinin (Eymen Fuâd Seyyid, s. 210-211) kaynaklarından biri olan bu kitabı Abdullah Muhammed el-Habeşî Meśâdirü’l-fikri’l-İslâmî fi’l-Yemen’de (s. 480) Reşfü’z-zülâl fi’t-tekmîl ve’t-teźyîl, MerâciǾu târîħi’l-Yemen’de ise (s. 88) Tetimmetü Ŧabaķāti’ş-ŞâfiǾiyye adıyla kaydetmekte ve kayıp olduğunu belirtmektedir. 3. Ĥâşiye Ǿalâ Esne’l-meŧâlib. İbnü’l-Mukrî el-Yemenî’nin Ravżü’ŧ-ŧâlib adlı eserine Zekeriyyâ el-Ensârî’nin yaptığı şerhten ibaret olan dört ciltlik Esne’l-meŧâlib üzerine yazdığı hâşiyedir. 4. ed-Dürretü (er-Ravżatü)’z-zehiyye fî şerĥi’r-Raĥbiyye. Muhtemelen İbnü’l-Mütefennine’nin ferâiz ilmine dair kaleme aldığı er-Raĥbiyye adıyla bilinen Buġyetü’l-bâĥis adlı urcûze*sinin şerhidir. 5. Ĥaķīķatü’t-tevĥîd. Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin vahdet-i vücûd* görüşüne reddiye olarak yazılmıştır. 6. Mişkâtü’l-miśbâĥ li-şerĥi’l-Ǿidde ve’s-silâĥ. Yazarın basılmış tek eseridir (Kahire, ts.). 7. el-Fetâvâ. 8. el-LümǾa fî Ǿilmi’l-felek. 9. Risâletü’r-rubǾi’l-müceyyeb. 10. Risâle fî Ǿilmi’l-ĥisâb. 11. Risâle fi’ħtilâfi’l-meŧâli ve’t-tifâķıhâ (diğer eserleri ve bunların yazma nüshaları için Abdullah Muhammed el-Habeşî’nin Meśâdirü’l-fikri’l-İslâmî fi’l-Yemen adlı kitabına bakılabilir).
BİBLİYOGRAFYA:
Abdülkādir el-Ayderûsî, en-Nûrü’s-sâfir, s. 250-254; İbnü’l-İmâd, Şezerât, VIII, 367-368; el-Kāmûsü’l-İslâmî, I, 264; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VI, 95; Abdullah Muhammed el-Habeşî, MerâciǾu târîħi’l-Yemen, Dımaşk 1972, s. 88; a.mlf., Meśâdirü’l-fikri’l-İslâmî fi’l-Yemen, Beyrut 1408/1988, s. 236, 296, 320, 480, 540, 549; Eymen Fuâd Seyyid, Meśâdiru târîħi’l-Yemen fi’l-Ǿaśri’l-İslâmî, Kahire 1974, s. 210-211; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), IV, 110.
Kasım Kırbıyık