ÂYİSE
الآيسة
Âdetten kesilme (menopoz) yaşına ulaşan kadın için kullanılan bir terim.
Sözlük anlamı “ümidini kesmiş kadın” demektir. Belli bir yaşa ulaşan kadınların âdet görmesinden (hayız) ümit kesildiği için bu durumdaki kadınlara dinî-hukukî bir terim olarak âyis veya âyise denmektedir.
Âyisenin durumu bilhassa boşanma iddeti bakımından özellik arzetmektedir. Bu vaziyetteki kadın boşandığında üç ay iddet bekler (bk. et-Talâk 65/4). Kocasının ölümü üzerine bekleyeceği iddette ise âdet gören kadınla âyise arasında fark bulunmamaktadır. Her ikisi de -hamilelik yoksa- dört ay on gün iddet bekler.
Kadının hangi yaştan itibaren âyise kabul edilebileceği konusunda Kitap ve Sünnet’te açık bir hüküm mevcut değildir. Esasen âdetten kesilme yaşı bünye, iklim, ırk ve sosyal duruma göre farklılık göstermektedir. İslâm hukukçuları bölgelerinde ve yaşadıkları zamanlarda edindikleri tecrübelerin ışığında âyiseliğin (iyâs) başlangıç yaşı konusunda elli ile yetmiş yaşları arasında değişen muhtelif görüşler ileri sürmüşlerdir. Çoğunluğun kanaati elli elli beş yaşları üzerinde toplanmaktadır. İmam Şâfiî, âyiseliğin tesbitinde belli bir yaş yerine akraba kadınların durumunu dikkate alma esasını benimsemektedir.
Âyiselik çağına ulaşan kadın fiilen de âdetten kesilmişse artık âyise hükmündedir. Bu yaşa ulaşmadan âdetten kesilen kadın âyise kabul edilmez. Bu durumdaki kadın boşanma iddeti konusunda âyiseden farklı hükme tâbidir. Aynı şekilde âyise yaşına ulaştığı halde âdet görmeye devam eden kadın da âyise sayılmaz.
Âyise, ay hesabına göre iddet beklerken âdet görürse, Hanefî ve Şâfiîler’e göre bu âdeti dikkate alınarak yeniden iddet beklemek zorundadır. Hanbelîler’e göre ise ay olarak başladığı iddeti tamamlar. Buna karşılık âdete göre iddet bekleyen kadın bir veya iki âdet gördükten sonra âdetten kesildiğinde, âyise çağına gelmişse yeniden üç ay iddet bekler; gelmemişse hüküm bakımından âyise yaşına gelmeden âdetten kesilen kadın gibidir (bk. İDDET).
BİBLİYOGRAFYA:
Sahnûn, el-Müdevvene, II, 476; Şâfiî, el-Üm, IV, 214; İbn Hazm, el-Muhallâ, XI, 638; İbn Kudâme, el-Mugnî, IX, 92; İbnü’l-Hümâm, Fethu’l-kadîr, Bulak 1315-18, I, 111; “Âyise”, Mv.Fİ, I, 107-109.
Yunus Vehbi Yavuz