ATMACACIBAŞI
Osmanlı sarayında şikâr ağalarından biri ve Hassa atmacacılar cemaatinin âmiri.
Atmacacıların başlıca görevi, imparatorluğun belli yerlerinden gönderilen avcı kuşlarının bakımını yapmak ve padişahla birlikte sürek avlarına çıkmaktı. Avcı kuşu olarak kullanılan atmacaları taşradaki görevliler yakalardı. Ağ kullanılarak veya başka usullerle yakalanan atmaca yavruları önce insana alıştırılır, daha sonra da avcılıkta alıcı kuş olarak kullanılırdı. Merkezdeki atmacacıların mevcudu XVII. yüzyılın ikinci yarısında kırk beş kişi civarında iken XVIII. yüzyılda otuz kişinin altına düşmüştür. Atmacacıbaşı aynı zamanda rikâb*-ı hümâyun ağalarındandı. Derece bakımından sarayın bîrûn* kısmından olan şikâr ağalarının üçüncüsüdür. Rütbece çakırcıbaşı* ve şahincibaşı*nın altında idi; terfi edince şahincibaşı olurdu. Genellikle Şahinci Ocağı kethüdâlığından gelen atmacacıbaşının tayin ve azli, çakırcıbaşı veya şahincibaşının arzlarıyla yapılırdı.
Taşradaki atmacacılar timar*lı ve bazı vergilerden muaf idiler. Bunlar vazifelerine göre kendi aralarında yuvacı, yavrucu, götürücü, gürenceci (veya gürencci) ve sayyad gibi kısımlara ayrılırdı. Hem müslüman hem de hıristiyanlardan atmacacılar vardı. Öteki avcı kuşu yetiştiricileriyle birlikte atmacacıların da bağlı oldukları vilâyet, sancak ve kazalarda hizmetlerini, isimlerini, ellerindeki dirlik*lerin gelirlerini gösteren ayrı defterler mevcuttu.
BİBLİYOGRAFYA:
Sertoğlu, Tarih Lügatı, s. 125; BA, KK, nr. 258, 7170; BA, İbnülemin-Saray, nr. 2388, 2615; BA, Cevdet-Saray, nr. 3369/3, 5891; Koçi Bey, Risâle (nşr. Ali Kemâlî Aksüt), İstanbul 1939, s. 91; Ayn-i Ali, Risâle-i Vazîfeħorân, s. 95, 115; Barkan, Kanunlar, I, 278, 280, 286; Avni Ömer, “Kanûn-ı Osmânî Mefhûm-ı Defter-i Hâkānî” (nşr. İsmail Hakkı Uzunçarşılı), TTK Belleten, XV/59 (1951), s. 395; Uzunçarşılı, Saray Teşkilâtı, s. 420-425; Ahmet Işık, Osmanlılarda Avcı Kuşu Yetiştiricilerinin Statüsü (yüksek lisans tezi, 1986), İÜ Ed.Fak., Tarih bl., s. 17-19; TA, IV, 171.
Abdülkadir Özcan