ARÛSÎ

العروسي

Yetiştirdiği âlimler ve Ezher şeyhleriyle tanınan Mısırlı bir aile.

Menûfiye’nin Uşmûn kazasına bağlı Arûs köyüne nisbetle tanınan bu ailenin önde gelen simaları şunlardır:

1. Ahmed el-Arûsî (أحمد العروسي) (ö. 1208/1793). Arûsîler’in en büyüğüdür. 1133’te (1721) Arûs’ta doğdu. İlk öğrenimini burada yaptı. Daha sonra Kahire’ye gitti. Abdullah eş-Şübrâvî’den tefsir, Hasan el-Cebertî’den cebir ve matematik okudu. Yûsuf el-Hifnî, Ali Kayıtbâyî, İbrâhim el-Halebî gibi hocaların derslerine devam etti. Ali es-Saîdî’nin Bulak Merze Camii’ndeki derslerini takip ederek ona yıllarca yardım etti. Arap dili ve edebiyatı, hadis ve fıkıhta zamanının önde gelen âlimlerinden biri oldu. “Şehâbeddin”, “imam”, “allâme” gibi unvanlarla anıldı. Mustafa el-Bekrî el-Halvetî ve Uryân diye meşhur Ahmed b. Hasan en-Neşretî’nin sohbet ve zikir meclislerine devam ederek onlardan tarikat icâzeti aldı. Özellikle Mustafa el-Bekrî’nin ilgisini kazandı ve onun kızlarından biriyle evlendi.

İdareciler ve ilim adamları arasında otoritesiyle tanınan Ahmed el-Arûsî 1778’de Ezher şeyhliğine seçildi. İlmî dirayeti yanında idarî ve siyasî nüfuza ve halk ile idareciler arasındaki sürtüşmeleri ortadan kaldıracak derecede etkili bir şahsiyete de sahipti. Nitekim Şarkiye iline bağlı Hüseyniye ilçesi halkına zulmeden Mısır Valisi Ahmed Ağa, Arûsî’nin teşebbüsüyle görevinden uzaklaştırılmış, yeni vali Ezher şeyhliğine kadar bizzat gelerek onun rızasını alma gereğini duymuştur. Ahmed el-Arûsî Kahire’de vefat etti ve Şeyh Uryân Camii Mezarlığı’na defnedildi. Hocası Melevî’nin et-Tenvîr fî iskātı’t-tedbîr adlı manzum eserine ve Semerkandî’nin ed-Dürerü’l-ilâhiyye şerhine birer hâşiye yazmıştır.

2. Şemseddin Muhammed el-Arûsî (شمس الدين محمّد العروسي) (ö. 1245/1829). Ahmed el-Arûsî’nin dört oğlundan en büyüğüdür. Kavalalı Mehmed Ali Paşa zamanında Ezher şeyhliğine seçildi (1818). 1822’de konulan emlâk vergileri yüzünden halkın idareye karşı ayaklanması olayına adı karıştı. Öğrencilerinin, ilim adamları ve yöneticilerin büyük saygı duyduğu Muhammed el-Arûsî yazmaktan çok okuma ve araştırmaya düşkün olması, öğretim ve idarecilik meşguliyetlerinin ağırlığı yüzünden eser yazmaya


vakit ayıramadı. Kahire’de öldü ve Şeyh Uryân Camii Mezarlığı’na babasının yanına defnedildi.

3. Mustafa el-Arûsî (مصطفى العروسي) (ö. 1293/1876). Şemseddin el-Arûsî’nin oğludur. 1213 (1799) yılında Kahire’de doğdu. Tahsilini Ezher’de tamamladı. 1864’te Ezher şeyhliğine tayin edildi. Özellikle Şâfiî fıkhındaki dirayetiyle tanındı. Halk arasında yaygın olan bid‘at ve hurafeleri kaldırmaya çalıştı. Yollarda Kur’ân-ı Kerîm okuyarak dilenmeyi yasakladı. Ezher Üniversitesi’ne çekidüzen vermek üzere öğretim elemanları ve öğrenciler için yeterlik imtihanı koymak istemesi üzerine şiddetli bir muhalefetle karşılaştı. 1870’te bu yüzden görevinden uzaklaştırıldı. Kahire’de öldü ve Şeyh Uryân Camii’ndeki aile mezarlığına defnedildi.

Eserleri. Netâǿicü’l-efkâri’l-kudsiyye (I-IV, Bulak 1290, Zekeriyyâ el-Ensârî’nin Kuşeyrî şerhinin hâşiyesi); Keşfü’l-gumme ve takyîdü meǾânî edǾiyeti seyyidi’l-ümme (Hz. Peygamber’den rivayet edilen dualar); Risâle fi’l-iktisâb; el-ǾUkūdü’l-ferâǿid fî beyâni meǾâni’l-akāǿid; el-Envârü’l-behiyye fî beyâni ehakkıyyeti’l-mezhebi’ş-ŞâfiǾî; el-Ferâǿizü’l-müstahsene fîmâ yeteǾalleku bi’l-besmele ve’l-hamdele; el-Hidâye bi’l-velâye.

BİBLİYOGRAFYA:

Cebertî, ǾAcâǿibü’l-âsâr, II, 162-164; Serkîs, MuǾcem, II, 1321-1322; Îzâhu’l-meknûn, II, 620; Halil Merdem Bek, AǾyânü’l-karni’s-sâlis Ǿaşer, Beyrut 1977, s. 247; el-Kāmûsü’l-İslâmî, V, 354-355; İbrâhim Musabbih, “MaǾa Şûyûhi’l-Ezher”, el-ǾUrvetü’l-vüskā, sy. 34, Kahire 1982, s. 62; sy. 35, s. 62; sy. 36, s. 68; Suâd Mâhir Muhammed, Mesâcidü Mısr ve evliyâǿühe’s-sâlihûn, Kahire 1983, V, 293-298; el-Ezherü’ş-şerîf fî Ǿîdihi’l-elfî, Kahire 1983, s. 243-244, 248; Abdülmuiz Hattâb, Şüyûhu’l-Ezher (nşr. Vezâretü’l-İ‘lâm), Kahire, ts., s. 19-20, 22-23, 26.

İrfan Gündüz